برانگیختگی و چرخه پاسخ های جنسی (بخش دوم)

در مباحث قبلی به تشریح مختصر اندام های جنسی در زنان و مردان پرداخته شد و در ادامه برخی عوامل مرتبط با برانگیختگی جنسی مورد بررسی قرار گرفت. گفته شد که مجموعه ای از عوامل فیزیولوژیکی، روانشناختی و فرهنگی در این ارتباط موثر هستند. در ابتدا کارکرد های مغز و حواس پنجگانه و نقش هرکدام در ایجاد برانگیختگی جنسی مورد بررسی قرارگرفت. حال به بررسی سایر عوامل موثر پرداخته و چرخه پاسخ های جنسی را تشریح خواهیم نمود.

برخی از هورمون های ما در شکل گیری میل جنسی، جذابیت جنسی و به طور کلی رفتار جنسی ما نقش دارند. آندروژن ها و استروژن ها معمولا به عنوان هورمون های جنسی شناخته می شوند. این هورمون ها به طور کلی زیرشاخه ای از هورمون های استروئیدی هستند که توسط غدد جنسی (بیضه ها و تخمدان ها) ترشح می شوند. بدون شک بسیاری از افراد چیزهایی زیادی درباره هورمون های جنسی مردانه و زنانه شنیده اند و اغلب هم اطلاعات نادرستی در اینباره کسب کرده اند. اینکه واقعا بتوانیم هورمونی را مختص یک جنس خاص بدانیم و دیگری را مختص جنس دیگر تا حدودی گمراه کننده است. واقعیت این است که هر دوجنس، هورمون های جنسی زنانه مردانه را تولید می کنند. این تقسیم بندی ها شاید برای سهولت در مطالعه این قبیل مسائل باشد. به طور کلی هورمون های جنسی مردانه را به عنوان آندروژن و هورمون های جنسی زنانه را به عنوان استروژن می نامند. در مردان حدودا ۹۵ درصد آندروژن ها توسط بیضه ها ساخته می شوند و ۵ درصد باقی مانده توسط غدد فوق کلیوی. این مساله در مورد زنان نیز درست است یعنی تخمدانها و غدد فوق کلیوی به همین میزان در تولید آندروژن در زنان نقش دارند. چه در زنان و چه در مردان آندروژن ها را تحت عنوان تستسترون میخوانند. با این حال بدن مردان ۲۰ تا ۴۰ بار بیشتر از بدن زنان تستسترون تولید می کند. استروژن ها در بدن زنان توسط تخمدان ها تولید می شود. تولید استروژن در بدن مردان بر عهده بیضه ها می باشد. البته مقیاس تولید استروژن در بدن مردان بسیار کمتر از استروژنی هست که در بدن زن تولید می گردد.

علاوه بر تاثیرات این هورمون ها، برانگیختگی جنسی، جذابیت جنسی و پاسخ های جنسی از جمله مولفه هایی هستند که تحت تاثیر هورمون های نوروپپتیدی نیز هستند که در مغز تولید می شوند. یکی از مهمترین این هورمون ها اکسیتوسین می باشد که گاها با عنوان«هورمون عشق» نیز نامیده می شود که ظاهرا باعث می شود که ما برای دیگری جذابیت عاطفی، هیجانی و شهوانی داشته باشیم.

مطالعات مختلف نشان داده است که تستسترون با رفتار جنسی مردان ارتباط دارد. این مطالعات نشان داده است که تستسترون بیش از آنکه بر عملکرد جنسی مردان تاثیر داشته باشد بر میل جنسی ان ها تاثیرگذار است. بنابراین باید بیان داشت مردی که تستسترون کمتری دارد احتمالا میل جنسی پایین تری هم خواهد و در نتیجه کمتر در رفتار جنسی درگیر می شود؛ اما این مساله تاثیر چندانی در مثلا عملکرد نعوظ یا ارگاسم وی ندارد. این مساله بویژه در مورد مردانی که به دلیل مشکلات پزشکی نظیر پروستات، بیماری های جنسی خاص تحت عمل جراحی قرارگرفته اند و بیضه آنان برداشته شد است کاملا محرز شده است. بخش دیگری از تاثیر هورمون ها بویژه بر عملکرد جنسی مردان به داروهای مسدود کننده آندروژن بر می گردد. قسمی از داروها که تحت نام انتی آندروژن شناخته می شوند(کاربرد درمانی دارند) باعث کاهش میزان تستسترون موجود در گردش خون می شوند. مطالعات نشان داده است این قبیل داروها هم باعث کاهش میل جنسی می شوند و فعالیت جنسی را کاهش می دهند. مطالعات همچنین نشان داده است که کاهش ترشح سطح تستسترون به دلایلی نظیر بیماریهای مربوط به سیستم اندوکرین یا افزایش سن می تواند باعث کاهش برانگیختگی جنسی در مردان گردد. اگر این مساله قبل از سن بلوغ اتفاق بیفتد باعث می شود فرآیند بلوغ و ویژگی های جنسی اولیه و ثانویه که در مباحث قبلی بررسی شده اند با تاخیر اتفاق بیفتند و در نتیجه افراد شاید هرگز نتوانند میل جنسی فعالی داشته باشند.

در ارتباط با هورمون های جنسی زنانه باید بیان داشت که استروژن ها به طور کلی نقش مهمی در بهزیستی زنان دارند و به نگهداری ضخامت و قابلیت ارتجاعی بافت تناسلی زنان کمک می کنند و همچنین در حفظ و نگهداری و تداوم لزج شدن واژن نیز مشارکت دارند. با وجود این مسائل نقش استروژن ها در رفتار جنسی زنان هنوز روشن نیست. مطالعات نشان داده اند زنانی که به دلایل پزشکی مجبور به جرحی تخمدان شده اند و تخمدان خود را از دست داده اند و از درمان هورمونی (تزریق استروژن) استفاده می کنند نه تنها میزان بیشتری از لزج شدن واژن را گزارش داده اند بلکه میل جنسی، لذت جنسی و ظرفیت ارگاسمی آن ها به طرز چشمگیری افزایش یافته است. بعلاوه مطالعات نشان داده است زنانی که از درمان های هورمونی استفاده می کنند و تستسترون و استروژن را همزمان با هم دریافت می کنند بیشتر از زنانی که صرفا استروژن دریافت می کنند افزایش سطح میل جنسی، برانگیختگی جنسی، خیال پردازی های جنسی و حتی ارگاسم را تجربه می کنند.

بسیاری از مطالعات به اهمیت تستسترون در افزایش عملکرد جنسی زنانی اشاره دارند که با کاهش هورمون های جنسی به دلایل مختلف (از جمله برداشتن تخمدان، یائسگی و…) مواجه هستند. بعلاوه دریافت تستسترون در زنانی که سابقه میل جنسی و فعالیت جنسی کمی دارند نیز می تواند باعث افزایش میل جنسی، خیالپردازی جنسی، فعال تر شدن در روابط جنسی و حتی خودارضایی بیشتر می گردد.

اکسیتوسین که نوعی هورمون نوروپپتیدی می باشد در هیپوتالاموس تولید می شود و تاثیر زیادی بر پاسخ های جنسی، جذابیت جنسی، شهوانی و بین فردی دارد. بسیاری بر این باورند که اکسیتوسین نوعی فرآیند شیمایی است که در جریان در آغوش گرفتن و بغل کردن تولید می شود و دلیل این ادعا را این میدانند که اکسیتوسین حتی در جریان شیر دادن مادر به نوزاد نیز تولید می گردد. آزاد شدن اکسیتوسین در طول برانگیختگی جنسی می تواند نتیجه در آغوش گرفتن زوجین باشد. اکسیتوسین در جریان صمیمت فیزیکی تولید می شود و در هرگونه تماس و لمس فیزیکی می تواند محرکی برای تولید آن باشد. افزایش سطح اکسیتوسین می تواند محرکی برای داشتن فعالیت جنسی در انسان باشد. این هورمون باعث افزایش حساسیت پوست نسبت به لمس و تماس می گردد و درنتیجه رفتارهای عاطفی، صمیمانه و جنسی را تسهیل می کند. در نوع انسان افزایش سطح اکسیتوسین باعث می شود رفتارجنسی ما از یک برانگیختگی اولیه به داشتن آمیزش جنسی و در نهایت ارگاسم منجر گردد و این مساله در مورد هر دو جنس صدق می کند. بعلاوه افزایش تدریجی سطح اکسیتوسین حتی ارگاسم باعث می شود حتی بعد از ارگاسم میل زوجین به در آغوش گرفتن یکدیگر و تماس جسمانی ان ها بیشتر گردد و در نتیجه به افزایش صمیمت زوجین کمک می کند.

چرخه پاسخ های جنسی:

در ارتباط با چرخه پاسخ های جنسی، چند نظریه وجود دارد که هرکدام توسط نظریه پردازن بنام این حیطه ارائه شده اند و از اهمیت خاصی برخوردار هستند. با توجه به اینکه هدف این مباحث عموم مردم هستند و بحث در مورد این مساله نیازمند بحث تخصصی است لذا به بیان چرخه پاسخ های جنسی به صورت کلی پرداخته میشود و در ادامه چرخه پاسخ جنسی در زنان و مردان به طور خلاصه ارائه می گردد.

به طور کلی دوره پاسخ جنسی در زن و مرد دارای ۴ مرحله اصلی است: میل، انگیختگی، اوج لذت جنسی یا ارگاسم، فرونشینی.

مرحله میل: مرحله میل از هر منبع تحریک جسمی یا روانی (خیال پردازی و یا لمس و تحریک جسمانی) ممکن است پدید آید. اینکه چه محرکی باعث تحریک ما گردد تأثیر عمیقی بر روند رابطه جنسی خواهد گذاشت و ممکن است به تداوم پاسخ های جنسی و در نهایت امیزش جنسی منجر گردد یا نگردد. محرک جنسی می تواند منجر به تسریع یا کوتاه شدن میزان برانگیختگی شود و به همین میزان رابطه جنسی و ارگاسم طولانی بشود یا خیر. اگر روش تحریک از نظر فیزیکی یا روانی نامناسب باشد یا قطع شود مرحله میل طولانی شده یا حتی ممکن است قطع گردد. نشانه اصلی برانگیختگی در مرد ایجاد نعوظ می باشد و در زن واژن لزج، کلیتورس سفت و متورم و لب های کوچک و بزرگ ضخیم می شود. نوک سینه در هر دو جنس برجسته می شود. این مرحله می تواند از چند دقیقه تا چند ساعت بطول بیانجامد.

مرحله انگیختگی: در صورت تدوام محرک جنسی مؤثر، مرد یا زن از مرحله میل وارد مرحله انگیختگی می شوند. در این مرحله تنش های جسمی و جنسی شدت یافته و به بالاترین سطح خود می رسند. شاهد انقباضات شدید در مرحله ارگاسمی هستیم. کلیتوریس بالا می رود و به آسانی قابل لمس نیست. حجم پستان ها افزایش پیدا می کنند. آلت مرد سفت تر و متورم تر می شود. رنگ مهبل تغییر پیدا می کند. لب های کوچک پهن تر می گردند.

مرحله اوج لذت جنسی: بالاخره ممکن است فرد به ارگاسم نزدیک شود. این مرحله اوج لذت جنسی و رفع تنش های جسمانی است. طول مدت مرحله برانگیختگی بستگی به میزان مؤثر بودن محرک مورد استفاده و انگیزه فرد برای رسیدن به ارگاسم دارد . اگر محرک یا انگیزه ناکافی بوده یا تمام محرک ها ناگهان قطع شوند فرد به رفع تنش ارگاسمیک دست نیافته و از مرحله انگیختگی وارد یک مرحله بسیار طولانی فرونشینی خواهد شد. مرحله ارگاسم محدود به چند ثانیه است که ضمن آن احتقان عروقی و عضلانی حاصل از تحریک جنسی به اوج می رسد.

کانون ذهنی ارگاسم در ناحیه لگن است و در زن مخصوصاً در کلیتوریس، واژن و رحم و در مرد آلت، پروستات و کیسه های بیضه متمرکز است. ارگاسم در مرد با حالت ذهنی غیر قابل اجتناب بودن انزال شروع و با دفع منی پایان می گیرد. ارگاسم در زن با انقاضات شدید و غیر ارادی مهبل و مجرای ادرار همراه است. تغییرات دیگر عبارتند از: افزایش حرارت عضلات که از محوطه ارگاسمی شروع و منتشر می گردد، افزایش فشار خون و ضربان قلب.
در تجربه ارگاسم در زنان تغییرات فاحشی از نظر شدت و طول مدت مشاهده می شود. در حالی که در مردان تفاوت ها کمتر است.

مرحله فرونشینی: مرد و زن از اوج حالت ارگاسمیک وارد آخرین مرحله پاسخ جنسی یعنی مرحله فرونشینی می گردند. این دوره بازگشت و زوال تنش شخص از مراحل میل و انگیختگی به حالت بدون تحریک می باشد. ارگاسم بازگشت به حالت سکون، آرامش، خوشی و رفع تنش جسمی و جنسی است. در زن ها این توانایی وجود دارد که از هر نقطه مرحله فرونشنی در صورتی که در معرض تحریک کافی دیگر قرار بگیرند به یک تجربه ارگاسمی دیگر برگردند. در مردان این مدت زمان بیشتر است و از فردی به فرد دیگر متفاوت و ممکن است حداقل نیم ساعت و حداکثر چند ساعت تا یکروز را نیز در بربگیرد. بنابراین در مرد مرحله فرونشینی شامل بی پاسخی است . تحریک مجدد به سطوح بالاتر تنش جنسی فقط پس از ختم این دوره بی پاسخی امکان پذیر است.

بقایای فیزیولوژیک تنش جنسی معمولاً در هر دو زن به کندی از بین می روند مگر اینکه حالت رهایی ارگاسمیک بسیار عمیق و مغلوب کننده ای تجربه شده باشد. برگشت به حالت عادی زمانی انجام می شود که ارضای جنسی انجام شده باشد.

 

تفاوت مهمی که در این فرآیند های بین زن و مرد وجود دارد تفاوت در نوع محرک هایی است که باعث ایجاد میل و برانگیختگی در انان می گردد. مردها بیشتر به محرک های روانی و ذهنی حساسند در حالی که زنها میل جنسی شان به تحریک اندام تناسلی آنها بواسطه مرد وابسته است و تمایل دارند تا قبل از دخول بواسطه دستمالی و نوازش اندام های جنسی برانگیخته شوند.

محرکات ذهنی و روانی مرد برای رابطه جنسی می تواند شامل ظاهر فیزیکی شکل پستانها، اندام، رنگ مو،نوع رفتارهای جنسی زن، لحن و کلام زن، بوی زن و… و البته تماس فیزیکی و تحریک مستقیم آلت تناسلی.

تحریک جنسی زن قبل از دخول ضروری است. هر زن نقطه تحریک ویژه ای دارد. بعضی از این موارد عبارتند از: نوازش ملایم نوک پستان، تحریک و مالش کلیتوریس، بوسه های عمیق، فشار آغوش و تنگ در بغل گرفتن، مالش مهبل و بیان جملات عشقی و….

چرخه پاسخ جنسی در زنان

مرحله میل: نخستین نشانه انگیختگی جنسی در زن افزایش جریان خون مهبل است. این پر خونی موجب تورم و لزج شدن مهبل می گردد. در مرحله میل جریان خون بافت مهبل یک و نیم تا چهار برابر افزایش می یابد و این فرایند تقریباً در عرض یک ثانیه رخ می دهد. چنین سرعتی نشانگر آن است که این فرایند با دخالت اعصاب رگ های خونی صورت می گردد. لزج شدن مهبل در عرض ۱۰ تا ۳۰ ثانیه پس از آغاز تحریک جنسی مشاهده می شود. این لزج شدن باعث می شود آلت تناسلی مرد به راحتی وارد واژن گردد، به گونه ای که در صورت کاهش این ترشحات حرکت رفت و برگشتی آلت تناسلی ممکن است موجب ناراحتی و آزردگی زن شود.

طول مدت انگیختگی در افراد مختلف و بسته به کیفیت تحریک جنسی و موقعیتی که در آن تحریک جنسی رخ می دهد متفاوت است و دامنه ای کمتر از ۱ دقیقه تا چند ساعت را در بر می گیرد. این دامنه بستگی به مدت زمانی دارد که پیش نوازش های اولیه صورت گرفته باشد. البته باید بیان داشت در صورتیکه میل جنسی در هر دو نفر بالا باشد، طول مدت پیش نوازش ها تاثیر کمتری بر این روند خواهد گذاشت. برای اغلب افراد بوسیدن، لمس کردن، در آغوش کشیدن و فشردن یکدیگر بخش اساسی لذت از آمیزش را تشکیل می دهد و بسیاری از زنان رسیدن به اوج لذت جنسی را بدون آنکه چنین تحریک هایی را دریافت کنند غیر ممکن می دانند. برخی مطالعات نشان داده اند که اغلب زنان بیان می کنند که پیش نوازش یا عشق بازی قبل از آمیزش باید دست کم ۱۵ تا ۲۰ دقیقه به طول بینجامد تا آمادگی لازم را برای آمیزش بیابند و از آن لذت ببرند یا ارگاسم را واقعا تجربه کنند. اگر چه مردان نیز از چنین مقولاتی لذت می برند اما بیشترین برانگیختگی جنسی در آنان بر اثر تحریک آلت تناسلی ایجاد می شود و پیش نوازش ها نقش چندانی در توانایی آنها برای رسیدن به اوج لذت جنسی ایفا نمی کند.

مرحله برانگیختگی: در این مرحله افزایش حجم کلیتوریس بیشتر می شود، تنفس سریعتر و ضربان قلب و فشار خون بالا می رود. با ادامه تحریک جنسی، پستانها برجسته شده و در اواخر این مرحله، تنش ماهیچه ای در سرتاسر بدن بیشتر می شود .

مرحله اوج لذت جنسی: ارگاسم عبارت است از اوج لذت جنسی و رها شدن از تنش های جنسی. شروع فیزیولوژیک ارگاسم با انقباض عضلات همراه است. وقتی تحریک جنسی بسیار شدید می شود، موجب انقباض ماهیچه های رحم، مهبل و ماهیچه مقعد می گردد. شدت انقباضات در این مرحله متناسب با شدت تجربه اوج لذت جنسی به تعداد ۴۰ بار در دقیقه می رسد. رابطه مهمی میان شدت انقباضات و احساس ذهنی ارگاسم وجود دارد. ضربان قلب و فشار خون از مرحله قبل بالاتر رفته و به بیشترین حد می رسد. از علایم دیگر ارگاسم در زن می توان به مواردی چون: ایجاد چین و شکن در صورت زن، انقباض عضلات بدن بخصوص در نواحی انتهایی چون گردن، بازو و پاها. افزایش ضربان قلب به ۱۱۰ -۱۸۰ بار در دقیقه و… اشاره کرد.

مرحله اوج لذت جنسی به رغم کوتاه بودنش لذت بخش ترین مرحله از چرخه پاسخ جنسی است. یک زن بالغ سالم در ۲۴ ساعت می تواند تقریباً چندین بار به ارگاسم برسد؛ البته این مساله منوط به این است که تحریک و برانگیختگی کافی وجود داشته باشد و شرایط از نظر، محیطی، جسمی و ذهنی روانی مطلوب باشد.

مرحله فرونشینی: در طول مرحله فرونشینی اندام های تناسلی به حالت قبل از مرحله میل باز می گردند. فرونشینی احتقان عروقی هاله پستان ها، بعد از ارگاسم سریع صورت می گیرد. در طول این مرحله نعوظ یا کلیتوریس از بین می رود. سرعت تنفس، ضربان قلب و فشار خون به سطح قبل از تحریک جنسی باز می گردد و با پدیدار شدن یک احساس رخوت و آرامش کلی همه ماهیچه های بدن شل و آرمیده می شوند.

در مرحله فرونشینی یا بلافاصله بعد از رسیدن به مرحله ارگاسم، تحریک کلیتوریس، نوک پستانها و مهبل ممکن است ناخوشایند یا آزاردهنده باشد.

چرخه پاسخ جنسی در مردان

مرحله میل: زمانی که مرد در معرض محرک جنسی قرار می گیرد، تپش قلب او سریعتر می‌شود و فشار خون در بدن افزایش می‌یابد. این افزایش در اندام تناسلی مردان موجب بزرگتر شدن آلت مردانه و سفت شدن بدنه آن می‌شود که نعوظ نامیده می‌شود .آشکارترین نشانه جسمانی انگیختگی در مرد نعوظ آلت تناسلی است که معمولاً چند ثانیه پس از تحریک جنسی ذهنی یا بدنی آغاز می شود. این مساله ناشی از پر خون شدن رگ های آلت تناسلی است. نعوظ از ۲ طریق آغاز می شود:

1. تحریک روانی: افکار شهوانی و رؤیاهای جنسی می توانند موجب نعوظ کامل شوند.
   
2. تحریک نواحی تناسلی: تحریکاتی که بر روی آلت تناسلی مرد در حین دخول در واژن و یا تحریکاتی که به وسیله زن روی آن انجام میگیرد(لمس، و…)، نعوظ را در پی دارند.
   

   مرحله برانگیختگی: در این مرحله آلت تناسلی دچار تغییر رنگ شده و یا پر رنگ تر می شود. تورم بیضه ها صورت می گیرد به گونه ای که ۵۰ تا ۱۰۰ درصد بزرگتر از مرحله قبل می شود. در این مرحله ضربان قلب، فشار خون، تنفس و تنش عضلانی همگی افزایش می یابد.
   

   مرحله اوج لذت جنسی (ارگاسم): وقتی تحریک جنسی بسیار شدید می گردد، انزال تجربه می شود و منی به بیرون مجرای آلت سرازیر می شود. انزال، به رها شدن منی گفته می شود که گاهی اوقات بدون تجربه اوج لذت جنسی رخ می دهد. به طور معمول انزال در مردان به معنای تجربه ارگاسم می باشد.
   

   مرحله فرونشینی: پس از انزال، اندازه آلت تناسلی به تدریج کاهش یافته و نعوظ از بین می رود و آلت تناسلی نرم و شل می شود. با تداوم مرحله فرونشینی اندازه بیضه ها نیز کاهش می یابد. و ضربان قلب و فشار خون و تنفس به حالت قبل بر می گردد.
   در طول مرحله فرونشینی چنانچه آلت تناسلی بلافاصله بعد از انزال از مهبل بیرون کشیده شود سرعت فرونشینی بیشتر از حالتی است که آلت تناسلی در مهبل تحریک شده باقی می ماند. چنانچه تماس بدنی با شریک جنسی بیشتر باشد برگشت آلت تناسلی به حالت انزال و شل شدگی کامل مدت بیشتری طول می کشد. اگر مرد بلافاصله بعد از انزال بستر را ترک کند و قدم بزند یا درباره یک موضوع خنثی صحبت کند فرونشینی آلت تناسلی با سرعت بیشتری رخ می دهد.
   

   مرحله تحریک ناپذیری: پس از رسیدن به مرحله فرونشینی مردان وارد یک دوره تحریک ناپذیری جنسی می شوند که در این دوره تجربه دوباره اوج لذت جنسی یا انزال ناممکن است. طول این دوره از فردی به فردی دیگر و در زمانهای مختلف از چند دقیقه تا چند ساعت فرق می کند. 

   تا این جا در مورد برانگیختگی جنسی، عوامل موثر بر آن، تاثیر مغز در فرآیند برانگیختگی، هورمون های جنسی و رفتار جنسی و در نهایت چرخه پاسخ جنسی و تفاوت ان در زنان و مردان مورد اشاره قرار گرفت. در سلسله مباحث بعدی به بحث و بررسی در ارتباط با مسائلی می پردازیم که نقش مهمی در رفتارهای جنسی بزرگسالان ایفا می کنند و باعث می شوند که بزرگسالان رفتارهای جنسی منحصر به فردی داشته باشند می پردازیم. مباحثی از قبیل عشق و صمیمیت، روابط بین فردی، ازدواج و… مورد بررسی قرار می گیرند.