دوران بلوغ یکی از مهم‌ترین مراحل گذار زندگی محسوب می‌شود و با تغییرات فیزیولوژیکی و روانی خاصی همراه است و می‌تواند تاثیرات زیادی بر مراحل بعدی زندگی افراد داشته باشد. این تغییرات در پسران و دختران متفاوت است. سن بلوغ در دختران معمولا از ۱۲ تا ۱۵ سالگی اتفاق می‌افتد و مهم‌ترین علامت بلوغ در آن‌ها شروع عادات ماهیانه‌است.
سندرم پیش از قاعدگی(PMS) که گاها تنش پیش از قاعدگی (Premenstrual Tension-PMT ) نیز خوانده می‌شود، مجموعه‌ای از علائم فیزیکی، روانشناختی و هیجانی است که با چرخه قاعدگی زنان در ارتباط است و قبل از شروع عادت ماهیانه آنان،خود را نشان می‌دهد.
ظهور این علائم می‌تواند زندگی شغلی، فردی و اجتماعی آنان را تحت تاثیرقرارداده و باعث کاهش در عملکرد و کیفیت زندگی آنان می‌گردد. این سندرم جزء اختلالات خلقی طبقه‌بندی شده و حدود ۳۰ تا ۸۰ درصد خانم‌ها آن را به صورت خفیف و ۲ تا ۱۰ درصد به صورت شدید تجربه می‌کنند. این شکل شدید از تجربه علائم پیش از قاعدگی را اختلال ملال پیش از قاعدگی (PMDD) نامگذاری کرده‌اند. این شکل شدید از علائم، وضعیت ناتوان‌کننده‌ای را ایجاد کرده و زندگی شغلی، اجتماعی و روابط خانودگی را به شدت دچار اختلال می‌کند.
تفاوت اصلی بین سندرم پیش از قاعدگی و اختلال ملال پیش از قاعدگی در شدت علائم تجربه‌شده و شدت تاثیراتی است که بر روی عملکردهای گوناگون فردی،اجتماعی و شغلی می‌گذارد. به علاوه در اختلال ملال پیش از قاعدگی، شکایت اصلی باید دربرگیرنده تجربه حداقل ۵ علامت از ۱۱ علامت اصلی اختلال باشد و شدت و میزان این علائم در هفته آخر مرحله لوتئال باید بیش از شدت و میزان علائم در سایر دوره‌ها در طول یکسال باشد.
به‌طور کلی و به لحاظ بالینی علائم باید در یکی دوهفته قبل از شروع خونریزی شروع شده و با آغاز خونریزی کاهش پیدا کرده و بالاخره در هفته بعد از خونریزی علائمی دیده نشود.
علائم و نشانه‌ها:
بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ علامت برای PMS شناسایی شده اند. باید خاطرنشان ساخت که قسمت بیشتر این علائم اختصاصی نبوده و هرخانمی با توجه به شرایط خاص خود ممکن است علائمی را داشته باشد یا نداشته باشد(برای تشخیص دقیق وجود PMS، حتما باید به متخصص مراجعه گردد). علائم اصلی را می‌توان به اشکال زیر طبقه‌بندی کرد:
۱- علائم فیزیولوژیکی: سردرد، میگرن، حملات احتمالی صرع، سرگیجه، غش، درد مفاصل، دردهای شکمی، گرفتگی ماهیچه‌ها بویژه در پاها، دردناک شدن پستان‌ها، درد قفسه سینه، مکشلات یبوست، افزایش وزن، آبریزش و گرفتگی بینی، تغییرات صدا، نفخ شکم، خارش گلو، التهاب لوزه‌ها، جوش، آکنه و تبخال و مشکلات گوارشی از جمله مهم‌ترین این علائم هستند.
۲- علائم روانشناختی: تحریک پذیری، تندخویی،خستگی مفرط، بی‌حوصلگی، حس ناامیدی، پرخاشگری، افسردگی، تغییرات رفتاری، کاهش انگیزه برای انجام کارها، نوسانات خلقی، اضطراب، دشواری در تمرکز، آشفتگی خواب و استرس نیز از جمله علائم مهم روانشناختی هستند.
علاوه براین علائمی از قبیل میل زیاد به خوردن شیرینی و غذا، کاهش هماهنگی‌های حسی و حرکتی نیز در افراد دیده می شود.
سبب شناسی
اگرچه هنوز دلایل قطعی درباره شکل‌گیری PMS,PMDD شناخته‌نشده اند،اما محققین نظریات و دلایلی را در این راستا ارائه کرده‌اند. یکی از مهم‌ترین نظریات در این خصوص معتقد است زنانی که PMDD یا PMS را تجربه می‌کنند، ممکن است واکنش‌های ناهنجاری نسبت به تغییرات هورمونی نرمالی که در بدنشان بواسطه چرخه قاعدگی رخ می‌دهد،نشان دهند. نوساناتی که در میزان استروژن و پروژسترون به شکل نرمال در طول چرخه قاعدگی رخ می‌دهد می‌تواند باعث تغییراتی در سروتونین گردد. هرگونه واکنش ناهنجار به این تغییر وضعیت می تواند به شکل‌گیری PMS,PMDD کمک کند.
افزایش پرولاکتین خون، حساسیت به هورمون‌های مردانه،اختلال در غده تیروئید،کمبود ویتامین B6 نیز در این زمینه می‌توانند موثر باشند. چاقی و افزایش چربی بدن می‌تواند برروی تعادل موجود بین استروژن و پروژسترون تاثیرگذار باشد. بافت چربی موجود دربدن می‌تواند باعث تبدیل آندروژن (هورمون‌های مردانه) به استروژن فعال شده و لذا این تعادل برهم ریزد و واکنش‌های منفی بعدی را به دنبال داشته باشد.
وجود استرس و مشکلات خلقی (سابقه فردی یا خانوادگی)، رژیم غذایی نامناسب، مصرف کافئین بالا، افزایش سن، خشونت خانوادگی، فشارهای مختلف اجتماعی و شغلی و درنهایت مساله وراثت نیز می‌توانند سهم مهمی می‌تواند در شکل‌گیری این سندرم موثرباشند.
مدیریت PMS,PMDD
روش‌های متعددی از تغییر رژیم غذایی تا تغییر در سبک زندگی برای مدیریت PMS,PMDD ارائه شده‌اند. در این قسمت به برخی از این موارد استفاده اشاره می شود:
۱- وجود درمان‌های حمایتی شامل ارزیابی مناسب وضعیت، اطمینان بخشی، افزایش اگاهی و دادن مشاوره‌های مناسب یکی از موثرترین روش‌ها در این خصوص است. دادن مشاوره‌ها به اعضای خانواده و سایر افراد حمایت‌کننده نیز صورت می‌گیرد.
۲- داشتن یک برنامه منظم برای ورزش در طول هفته و انجام برنامه‌های نظیر پیاده روی،تمرینات آرامش سازی و آیروبیک می تواند کمک‌زیادی در کاهش علائم و بهبودی علائم داشته باشد. ورزش منظم و مداوم علاوه باعث بهبود جریان خون شده و سبب آزاد‌شدن یکسری از هورمون‌های درون‌ریز می‌شود که نقش مهمی در تنظیم فعالیت‌های فیزیولوژیکی مختلف بدن مثل درد، احساسات، کنترل اشتها و ترشح هورمون های دیگر دارند و می‌تواند در تسکین عوارض جسمی و روحی PMS نقش موثری داشته باشد .
۳- مطالعات متعددی نشان داده است که رژیم غذایی مناسب در رفع شدت علائم و بهبودی بسیار کمک‌کننده است. داشتن برنامه منظم برای مصرف کلسیم، مگنزیم، منگنز، ویتامین B6 باید به عنوان بخش مهمی از این رژیم غذایی درنظرگرفته شود. کاهش مصرف چربی‌ها می‌تواند باعث کاهش استروژن و بهبود علائم گردد. مصرف کافئین بویژه در طول دوره باید کاهش پیدا کند، زیرا کافئین باعث افزایش اثرات ادرنالین شده و لذا استرس را فزایش می‌دهد و درنتیجه علائم اضطراب، استرس و تحریک‌پذیری بیشتر می‌شود. مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه باید در برنامه غذایی لحاظ گردد. به منظور کنترل نوسانات قندخون بهتر است از کربوهیدرات‌ها استفاده گردد. همچنین بهتر است از گوشت سفید به جای گوشت قرمز استفاده شود. این امر و کاهش چربی‌ها و استفاده صحیح از جایگزین‌ها باعث کاهش ناراحتی‌های گوارشی می‌گردد.
۴- برنامه‌مناسبی برای کاهش عوامل استرس‌زای محیطی باید وجود داشته باشد. قبل از شروع دوره‌های عادات ماهیانه برنامه زمان‌بندی مناسبی را برای انجام کارها باید تنظیم کرد و به عبارتی از مدیریت زمان باید استفاده نمود. برنامه‌ها ی کاری مهم که احتمالا وقت‌گیر بوده و انرژی زیادی را مطلبد و در عین حال استرس‌زا هستند را باید به اوقات دیگری از ماه کاری موکول کرد تا استرس ناشی از این مسالئل باعث اختلال نگردد. در برنامه‌های خود باید اوقاتی را برای پیاده‌روی، استراحت، مطالعه، دیدن فیلم، گوش دادن به موسیقی، ورزش کردن، تمرین‌های آرام‌سازی اختصاص داد. از انجام برنامه‌های سنگین نظیر داشتن مهمانی‌های سنگین باید خودداری کرد. تغییر سبک‌زندگی و یادگیری مهارت های مختلف نظیر مدیریت هیجانات،مدیریت استرس و مدیریت زمان کمک بسیار زیادی می کند.
۵- همسر شما می تواند نقش موثری در کمک به شما داشته باشد، بنابراین موضوع را با وی درمیان بگذارید. شما در این مدت به میزان زیادی نیازمند حمایت‌های مختلف و بویژه حمایت عاطفی هستید که همسر شما می‌تواند در این خصوص بسیارکمک‌کننده باشد. همسر شما می تواند در تنظیم‌برنامه‌هایتان کمک نموده و در انجام برخی امور شغلی موثرباشد. بعلاوه شما می توانید با همسرتان فعالیت‌های متعددی نظیر ورزش، پیاده‌روی،گفتگو و… را انجام دهید.
۶- دارودرمانی: به منظور کاهش برخی علائم بویژه علائم روانی معمولا SSRIها تجویز می‌شوند. درواقع SSRIها پراستفاده‌ترین داروها در کنترل علائمPMS,PMDD هستند. داروهایی از قبیل فلوکستین(مانند پروزاک) و سرترالین می‌توانند در کاهش علائم خستگی، ولع غذا و اختلالات خواب موثر باشند. این موضوع از اهمیت بالایی برخورداراست که هرماه نشانه‌های سندرم را با دکتر خود مرور کنید تا بتواند برنامه دارویی منظمی برای شما ارائه دهد.
کلینیک تخصصی روانپزشکی وروانشناسی بالینی راستین
ارائه خدمات روانپزشکی و روانشناسی
