نشانگان پیش از قاعدگی مجموعه ای از علایم فیزیکی، روان شناختی و هیجانی است که با چرخه قاعدگی زنان در ارتباط است…. این علایم قبل از شروع عادت ماهیانه آشکار می شوند و می توانند مثل یک توفان ویرانگر، موقعیت شغلی، فردی و اجتماعی خانم ها را تحت تاثیر قرار دهند.
در گفتگو با دکتر غلامحسین قائدی، روان پزشک و عضو هیات علمی دانشگاه شاهد، بیشتر با این مشکل شایع زنان و راه های مقابله با آن آشنا می شویم. ▪ آقای دکتر! آیا می توان علایم روانی خاصی که برخی از خانم ها را در دوره قاعدگی مبتلا می کند، یک اختلال مهم و جدی به حساب آورد؟ ـ بله؛ این نشانگان جزو اختلالات خلقی طبقه بندی می شود و حدود ۳۰ تا ۸۰ درصد خانم ها آن را به صورت خفیف و ۲ تا ۱۰ درصد به صورت شدید تجربه می کنند. این شکل شدید از تجربه علایم پیش از قاعدگی را اختلال ملال پیش از قاعدگی (PMDD) نامگذاری کرده اند. این شکل شدید از علایم، وضعیت ناتوان کننده ای را ایجاد کرده و زندگی شغلی، اجتماعی و روابط خانودگی را به شدت دچار اختلال می کند. تفاوت اصلی بین نشانگان پیش از قاعدگی و اختلال ملال پیش از قاعدگی در شدت علایم تجربه شده و شدت تاثیراتی است که روی عملکردهای گوناگون فردی، اجتماعی و شغلی می گذارد. به طور کلی و به لحاظ بالینی، علایم باید در یکی دوهفته قبل از شروع خون ریزی ماهیانه شروع شده و با آغاز خون ریزی کاهش پیدا کرده و بالاخره در هفته بعد از خون ریزی به پایان برسد. ▪ مهم ترین علایم روانی این اختلال شامل چه مواردی می شوند؟ ـ بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ علامت برای نشانگان پیش از قاعدگی شناسایی شده و باید خاطرنشان ساخت که بیشتر این علایم، اختصاصی نیستند و هر خانمی با توجه به شرایط خاص خودش ممکن است علایمی را داشته یا نداشته باشد. به هر حال، مهم ترین علایم روان شناختی این اختلال عبارتند از تحریک پذیری، تندخویی، خستگی مفرط، بی حوصلگی، حس ناامیدی، پرخاشگری، افسردگی، تغییرات رفتاری، کاهش انگیزه برای انجام کارها و نوسانات خلقی. همچنین ممکن است بعضی خانم ها دچار اضطراب، دشواری در تمرکز، آشفتگی خواب و استرس نیز بشوند. علاوه بر این علایمی از قبیل میل زیاد به خوردن شیرینی و غذا و کاهش هماهنگی های حسی و حرکتی نیز در افراد دیده می شود. ▪ آیا عوامل خاصی وجود دارند که احتمال ابتلای یک خانم را به این عوارض بیشتر کنند؟ ـ بله؛ یکی از مهم ترین نظریه ها در این خصوص معتقد است زنانی که این مشکلات را تجربه می کنند، ممکن است واکنش های ناهنجاری نسبت به تغییرات هورمونی طبیعی که در بدنشان به واسطه چرخه قاعدگی رخ می دهد، نشان دهند. افزایش پرولاکتین خون، حساسیت به هورمون های مردانه، اختلال در غده تیرویید و کمبود ویتامین B۶ نیز می توانند موثر باشند. چاقی و افزایش چربی بدن می تواند روی تعادل موجود بین استروژن و پروژسترون تاثیرگذار باشد. بافت چربی موجود در بدن نیز می تواند باعث تبدیل آندروژن (هورمون های مردانه) به استروژن فعال شده و بنابراین تعادل را به هم بریزد و واکنش های منفی بعدی را به دنبال داشته باشد. وجود استرس و مشکلات خلقی (سابقه فردی یا خانوادگی)، رژیم غذایی نامناسب، مصرف کافئین بالا، افزایش سن، خشونت خانوادگی، فشارهای مختلف اجتماعی و شغلی و درنهایت مساله وراثت نیز می توانند سهم مهمی در شکل گیری این نشانگان داشته باشند. ▪ روان پزشکان چگونه می توانند به خانمی که با این مشکلات دست و پنجه نرم می کند، کمک کنند؟ ـ به کار بستن درمان های حمایتی، از جمله ارزیابی مناسب وضعیت، اطمینان بخشی، افزایش آگاهی و دادن مشاوره های مناسب یکی از موثرترین روش ها در این خصوص است. دادن مشاوره به اعضای خانواده و سایر افراد حمایت کننده نیز صورت می گیرد. علاوه بر این، داشتن یک برنامه ورزشی منظم در طول هفته و انجام برنامه هایی نظیر پیاده روی، تمرینات آرامش سازی و آیروبیک نیز می تواند به کاهش علایم و بهبودی علایم کمک زیادی بکند. ورزش منظم و مداوم علاوه بر اینکه باعث بهبود جریان خون شده و سبب آزاد شدن یک سری از هورمون های درون ریز می شود که نقش مهمی در تنظیم فعالیت های فیزیولوژیکی مختلف بدن مثل درد، احساسات، کنترل اشتها و ترشح هورمون های دیگر دارد و می تواند در تسکین عوارض جسمی و روحی نشانگان پیش از قاعدگی نقش موثری داشته باشد. ▪ آیا برنامه تغذیه ای خانم ها می تواند در کنترل استرس های روانی این دوره موثر باشد؟ ـ مطالعات متعددی نشان داده که رژیم غذایی مناسب در کاهش شدت علایم قاعدگی بسیار کمک کننده است. داشتن برنامه غذایی منظم برای مصرف کلسیم، منیزیم، منگنز و ویتامین B۶ باید به عنوان بخش مهمی از درمان در نظر گرفته شود. کاهش مصرف چربی ها می تواند باعث کاهش استروژن و بهبود علایم شود. مصرف کافئین، به ویژه در طول دوره قاعدگی، باید کاهش پیدا کند؛ زیرا کافئین باعث افزایش تاثیر آدرنالین شده و بنابراین استرس را افزایش می دهد و در نتیجه، علایم اضطراب، استرس و تحریک پذیری بیشتر می شود. مصرف میوه ها و سبزی های تازه نیز باید در برنامه غذایی لحاظ شود. به منظور کنترل نوسانات قندخون نیز بهتر است از کربوهیدرات ها (قندها) استفاده شود. همچنین بهتر است از گوشت سفید به جای گوشت قرمز استفاده شود. این امر و کاهش چربی ها و استفاده صحیح از جایگزین ها باعث کاهش ناراحتی های گوارشی می شود. ▪ آقای دکتر! شیوه های گوناگونی برای مدیریت استرس وجود دارد. آیا این شیوه ها هم می توانند در درمان این اختلال، موثر باشند؟ ـ ببینید؛ قبل از شروع دوره های عادات ماهیانه باید برنامه زمان بندی مناسبی را برای انجام کارها تنظیم کرد و به عبارتی از مدیریت زمان باید استفاده کرد. برنامه های کاری مهم را که احتمالا وقت گیر بوده و انرژی زیادی می طلبند و در عین حال استرس زا هستند، باید به اوقات دیگری از ماه کاری موکول کرد تا استرس ناشی از این مسایل باعث اختلال نشود. در برنامه های خود باید اوقاتی را برای پیاده روی، استراحت، مطالعه، دیدن فیلم، گوش دادن به موسیقی، ورزش کردن و تمرین های آرام سازی اختصاص داد. از انجام برنامه های سنگین نظیر برگزاری میهمانی های سنگین باید خودداری کرد. تغییر سبک زندگی و یادگیری مهارت های مختلف نظیر مدیریت هیجانات، مدیریت استرس و مدیریت زمان کمک بسیار زیادی می کند. ▪ و اگر هیچ کدام از این روش ها جواب نداد، چه؟ ـ آن وقت باید سراغ دارودرمانی رفت. برای کاهش برخی علایم روانی داروهایی مثل فلوکستین یا پروزاک و سرترالین که می توانند در کاهش علایم خستگی، ولع غذا و اختلالات خواب موثر باشند. این موضوع از اهمیت بالایی برخوردار است که هر ماه نشانه های نشانگان را با پزشک خود مرور کنید تا او بتواند برنامه دارویی منظمی برای شما ارایه دهد.
