با سلام و درود خدمت جناب استاد.

آقای دکتر قائدی عزیز قرار است مطلبی داشته باشیم در رابطه با تاثیر دیابت بر تمایلات جنسی در مردان و زنان. لطفا در مطلبی به این موضوع اشاره بفرمایید که آیا دیابت ناتوانی جنسی میآورد یا خیر و به چه دلیل؟آیا برقراری رابطه جنسی برای مبتلایان به دیابت خطرناک است؟آیا درمانها میتواند کمک کننده باشد؟ورزش و فعالیت بدنی چطور؟ کنترل قند خون در بازگشت تمایلات جنسی دخیل است؟ کی باید با متخصص در مورد ناتوانی جنسی صحبت کنیم؟ مراجعه به روان پزشک هم لازم است؟ برای همسرمان چطور در مورد این موضوع بگوییم؟ اگر همسر فرد دیابتیک هستیم چطور باید با او رفتار و چطور با بی میلی جنسی کنار بیاییم؟ جرا وقتی افراد دیابتیک از بی میلی جنسی خود میگویند پزشکان اهمیت چندانی برای درمان این مسئله قایل نیستند؟

دیابت به عنوان شاخه ای از بیماری های متابولیک شناخته می شود. نشانه اصلی دیابت، افزایش بیش از حد سطح قند خون است که می تواند آسیب شدیدی را به رگ های خونی و نورون ها وارد کرده و بنابراین سبب شکل گیری اختلالات مختلفی گردد. به طورکلی دونوع دیابت نوع اول و دوم وجود دارد. نوع اول که از همان سنین کودکی و نوجوانی به دلیل تخریب سلول های پردازشگر انسولین در پانکراس ایجاد می شود و بنابراین تزریق انسولین برای درمان آن بسیار ضروری است. و نوع دوم که از آن به عنوان دیابت دیرآغاز یاد می کنند.چاقی و در واقع چاقی مرکزی(چاقی در ناحیه شکم) علت اصلی شکل گیری نوع دوم دیابت است. نوع دوم به دلیل تغییراتی که در زندگی مدرن ایجاد شده، تمایل به مصرف غذاهای آماده، کم تحرکی و … به شدت رو به افزایش است.براساس آمارها ۵ تا ۱۰ درصد افراد دیابتی از نوع اول بوده و بقیه از نوع دوم هستند.طبق آمارهای جهانی میزان شیوع نوع اول ۶/۲ نفر در هر ۰۰۰/۱۰۰ نفر و شیوع نوع دوم ۹/۶ نفر در هر ۰۰۰/۱۰۰ نفر در دنیا است. البته باید خاطر نشان ساخت که بسیاری از افراد از بیماری خود آگاهی ندارند و لذا باید گفت شیوع آن بسیار بیشتر از آمارهاست.

هم مردان و هم زنانی که دیابت دارند بدلیل آسیبی که دیابت می تواند برروی سلول های عصبی و رگ های خونی بگذارد، ممکن است دچار بدکارکردی های جنسی گردند. دیابت به تدریج باعث تخریب سلول های درونی رگ ها که نقش مهمی در تنظیم و کنترل فعالیت های ارگان های تناسلی دارند، می شود. پاسخ های بدن ما به محرک های جنسی، غیرارادی هستند و از طریق سیستم عصبی خودمختار کنترل می گردند. برای مثال سیستم عصبی از طریق کنترل میزان فشار خون وارده بر اندام جنسی و تحریک ماهیچه ها، اعمالی نظیر  نعوظ، لزج شدن واژن و ارگاسم را شکل میدهد. همچنین دیابت باعث تخریب سلول های بافت آلت تناسلی شده و از این طریق باعث شکل گیری بدکارکردی های نعوظ و مشکلاتی در لزج شدن واژن می گردد. دیابت همچنین می تواند از طریق از بین بردن سلول های حساس  سطوح آلت تناسلی باعث کاهش حساسیت آن و شکل گیری بدکارکردی های نظیر مشکل در برانگیختگی،  بدکارکردی در انزال و مشکل در رسیدن به ارگاسم گردد.

مطالعات نشان داده اند که دیابت نوع دوم که ناشی از چاقی است، به دلیل تعییرات هورمونی ناشی از چاقی، باعث کاهش میل جنسی میگردد. افرادی که از نوع دوم دیابت رنج می برند، دارای علائمی نظیر خستگی، مشکلات بینایی و سردرد هستند که تمامی آن ها می تواند عملکرد جنسی را مختل کند. هرچند این عوامل گذرا بوده و بستگی زیادی به میزان قند خون دارند، اما عوارض فیزیکی و روانی ناشی از ان ها می تواند در طول سال ها، تاثیرات زیادی برعملکرد جنسی بگذارد.

عوارض ناشی از دیابت نوع دوم تاثیرات زیادی بر روی سیستم های مختلف بدن ما میگذارد که هرکدام می تواند به طور مستقیم یا غیر مستقیم برروی عملکرد جنسی تاثیرگذار باشد. این عوارض شامل: آسیب های عصبی (آسیب به نورون های عصبی)  که باعث کاهش حساسیت نسبت به لمس  بویژه در پاها میگردد، آسیب شبکیه چشم (آسیب دیدن رگ های خونی چشم) که می تواند منجر به نابینایی گردد. بیماری های کلیوی که ممکن است فرد را نیازمند به همودیالیز کند. تمامی این آسیب  ها به نوعی باعث اختلال در  عملکرد جنسی میگردند.

بیماری های کلیوی از طریق آسیبی که به کلیه ها وارد میکند ممکن است باعث گردد که تا مدت ها جریان تصفیه خون به درستی انجام نگردد و فرد نیازمند همودیالیز گردد. خود این بیماری  ها و عوارض ناشی از آگاهی از بیماری می تواند مشکل ساز باشد. عوارض فیزیکی نظیر تغییرات هورمونی، شرایط خاص رگ های خونی، بیماری های قلبی- عروقی ، عوارض روانی ناشی از وجود بیماری نظیر افسردگی و اضطراب، عملکرد جنسی را تحت تاثیر قرارمیدهند.

آسیب های عصبی ممکن است باعث کرختی و بیحسی، سوزش و خارش، کاهش حساسیت نسبت به لمس و آشفتگی در سیستم عصبی مرکزی گردد. کاهش حساسیت بویژه نسبت به لمس در زنان تاثیرات منفی بیشتری میگذارد. آسیب دستگاه عصبی خودمختار ممکن است باعث آسیب به نورون های شود که مسئولیت بسته نگه داشتن عضله تنگ کننده بین پروستات و مثانه را به عهده دارند و بنابراین باعث شکل گیری مشکلاتی در انزال بویژه در حداقل ۱ تا ۱۴ درصد مردان دارای دیابت گردد. در حالت معمولی و بهنجار، مایع منی در جریان انزال خارج می شود، اما زمانیکه فرد دچار انزال دیررس میگردد، مایع منی وارد مثانه شده و با ادرار ترکیب میگردد و در طول دفع ادرار و همراه با آن دفع میگردد. بنابراین مردانی که دچار انزال دیررس میگردند، چون مایع منی را به شکل مناسبی تخلیه نمی کنند، ممکن است دچار مشکلاتی در باروری نیز گردند.  بعلاوه از آنجائیکه آسیب های نورونی باعث کاهش حساسیت سلول های عصبی میگردند، ممکن است باعث شود افراد نسبت به زخم های بدن خود بویژه در ناحیه پا آگاهی کمتری پیدا کنند. چنانچه افراد به سرعت به دنبال درمان موثر نگردند، این آسیب ها گسترش پیدا کرده و به شدت آن نیز افزوده گردد تا جایی که امکان قطع عضو نیز پیش آید.داشتن چنین شرایطی ممکن است باعث مشکلاتی در حرکت گردد، اما نگرانی عمده در مورد تاثیرات روانشناختی ناشی از چنین وضعیتی است. تصویر بدنی و اعتماد به نفس پایین که بدین وسیله ایجاد میگردد،  باعث می شود که فرد تصور کند که به لحاظ جنسی جذابیت لازم را نداشته و از داشتن فعالیت جنسی خودداری کند و روابط عاطفی و جنسی خود و شریک جنسی را به مخاطره اندازد.

هرچند مطالعات در مورد بدکارکردی های جنسی زنان اندک است، اما مطالعات انجام شده به طور کلی نشان داده است نزدیک به ۲۷ درصد زنان دارای دیابت نوع اول و ۴۲ درصد زنان دارای دیابت نوع دوم بدکارکردی جنسی را تجربه میکنند. عمده این بدکارکردی ها شامل کاهش لزج شدن واژن، آمیزش جنسی دردناک، کاهش میل و فعالیت جنسی و کاهش پاسخ های جنسی نظیر ناتوانی در برانگیختگی و یا نگهداری آن، کاهش حساسیت در ناحیه مهبلی و عدم تجربه ارگاسم است.

اضطراب و افسردگی ناشی از داشتنن بیماری دیابت هم در افراد مبتلا  و هم در شریک جنسی می تواند آغاز گر مشکلات جدی تر در عملکرد جنسی گردد. بیشتر افرادی که دیابت دارند علائمی نظیر افسردگی، تغییرات خلقی و خستگی و اضطراب را گزارش میدهند. افسردگی باعث کاهش شدید میل جنسی، کاهش انرژی، کاهش شهوت و برانگیختگی و در نهایت باعث کاهش تمرکز میگردد. با افزایش علائم درمان های روانشناختی و بیشتر دارودرمانی مورد استفاده قرارمیگیرد. استفاده از داروهای ضد افسردگی(نظیر SSRI ها) تاثیرات منفی متعددی برروی پاسخ ها و فعالیت های جنسی از جمله میل، برانگیختگی و ارگاسم می گذارند.

برخی مطالعات نشان داده اند که بیماران دارای نوع دوم دیابت(بویژه اگر این بین بیماری با اختلال دیگری نیز همراه باشد) در  مقایسه با بیماران داری نوع اول، مشکلات جنسی بیشتری را تجربه میکنند.برای مثال در مردان بی میلی جنسی ۱۹ درصد در برابر ۴ درصد، بدکارکردی نعوظ ۳۱ درصد در برابر ۶ درصد، ارگاسم ۳۱ درصد در برابر ۲ درصد و در نهایت مشکلات جنسی به طور کلی ۵/۴۰ درصد دربرابر ۶ درصد. مطالعاتی که عمدتا روی زنان انجام شده اند نیز نتایج مشابهی داشته اند: برای مثال مشکلات مربوط به لزج سازی ۱۹ درصد در برابر ۹ درصد، و مشکلات ارگاسم نیز ۱۹ درصد در برابر ۹ درصد. نتایج مطالعه همچنین نشان داد که تفاوت های جنسیتی در پاسخ به بیماری نفش مهمی ایفا میکند. برای مثال شکل گیری بدکارکردی جنسی در مردان دیابتی اصولا با عوامل جسمانی ناشی از بیماری مرتبط بود، در حالیکه در زنان بدکارکردی های به دلیل عوامل روانی ناشی از وجود بیماری نظیر افسردگی و اضظراب است. به طوریکه نتایج نشان داد ۲۵ درصد زنان دارای افسردگی بودند.

مردان و زنانی که دارای دیابت هستند، معمولا به دلیل آسیب های که به سلول های عصبی و رگ های خونی وارد می شود، دچار بدکارکردی جنسی میگردند. علاوه بردیابت،فشار خون، بیماری کلیوی، مصرف الکل، مصرف سیگار، بیماری قلبی عروقی، تغییرات هورمونی، اضطراب، افسردگی، و در زنان مشکلات دوران بارداری و یائسگی نیز می تواند منجر به شکل گیری بدکارکردی جنسی گردد. از انجائیکه دیابت می تواند نقش مهمی در شکل گیری مشکلات دیگری نظیر بیماری های قلبی ـ عروقی، بیماری های کلیوی و حتی مشکلات روانی داشته باشد، بنابراین هم به شکل مستقیم و هم غیر مستقیم برروی کارکرد جنسی ما تاثیرخواهد گذاشت. افرادی که از این بیماری رنج می برند، لازم است سریعا و قبل از پیشروی بیماری، برای درمان آن اقدام کنند، توجه به شکل گیری بدکارکردی جنسی در امر مراجعه به درمان های تخصصی تر نیز ضروری است، به طور طبیعی در معاینات پزشکی به تاثیرات دیابت در زندگی روزمره افراد توجه می شود و ابعاد مختلف متاثر از بیماری مورد بررسی قرار می گیرند، با این حال ممکن است به دلیل شدت بیماری، در ابتدا توجه عمده معطوف به درمان خود بیماری باشد و آثار آن در ابعاد دیگر در ابتدا ممکن است کمتر مورد توجه قرار گیرد؛ بنابراین لازم است در مورد علائم بدکارکردیهای جنسی با پزشک مشورت شده تا در صورت نیاز برای درمان های تخصصی ارجاع صورت گیرد. این مساله بویژه زمانی اهمیت پیدا می کند که مشکلات جنسی، زندگی زناشویی و عاطفی فرد را با مشکلات جدی مواجه کرده باشد. برخی از علائم بدکارکردی های جنسی و همچنین مشکلات روانشناختی پیش آمده، با شروع و پیشرفت درمان، به شکل موثری رفع می گردند، اما لازم است جهت ارزیابی و درمان های تخصصی، ارجاعات لازم صورت گیرد.

باتوجه به گسترده بودن علائم بیماری دیابت و تاثیرات مستقیم و غیرمستقیم آن در شکل گیری بدکارکردیهای جنسی، طیف وسیعی از راهکارهای درمانی برای مبتلایان به دیابت و افرادی که بدین دلیل دچار بدکارکردی جنسی هستند، ارائه می گردد، این رویکردها شامل درمان های تخصصی در مرحله اول و برنامه های خاصی نظیر رژیم غذایی، ورزش، تغییر سبک و الگوی زندگی و نظایر آن می باشند. عمده اقدامات در راستای درمان و کنترل دیابت انجام شده و برخی درمان ها به طور اختصاصی برای رفع مشکلات روانشناختی و بدکارکردیهای جنسی مورد استفاده قرار می گیرند.

اولین اقدامی که متخصص باید انجام دهد بررسی شرایط و تاریخچه پزشکی بیمار است. گردآوری اطلاعات درباره بیماری های همزمان، داروهای مصرفی، بررسی میزان قند و چربی خون، جراحی احتمالی فرد، آگاهی از تغییرات هورمونی از طریق انجام آزمایش و به شکل مصاحبه بالینی و استفاده از پرسشنامه های استاندارد قبل از ارائه هرگونه درمانی لازم است که انجام بگیرد. علاوه براین متخصص حتما باید اطلاعاتی در مورد سبک زندگی مراجع کسب کند؛ برای مثال رژیم غذایی وی، مصرف سیگار و الکل و یا سایر مواد، میزان فعالیت جنسی، استرس های زندگی که بویژه در شرایط فعلی تجربه میکند. نوع مشکلات جنسی احتمالی، بررسی شرایط روحی و سلامت روان مراجع کسب کند. این مسائل از طریق مصاحبه بالینی و پرسشنامه قابل گرد اوری هستند.

می دانیم که تاثیرات داروهای مورد استفاده برای بیماری های قلبی عروقی (مانند عوامل بازدارنده بتاآدرنرژیک) که برای درمان فشار خون مورد استفاده قرار میگیرند، ممکن است موجب بدکارکردی نعوظ گردند. همچنین میدانیم بیشتر افرادی که دیابت  نوع ۲ دارند، دارای فشار خون و چربی بالا هستند و برای کنترل آن از این داروها استفاده میکنند. بنابراین آگاهی از نوع داروهای مصرفی مبتلایان به دیابت بسیار کمک کننده خواهد بود.علاوه براین داروها، داروهای دیگری برای کنترل فشارخون، چربی و قند خون استفاده میگردند یا ممکن است از تزریق انسولین استفاده گردد. داروهایی از قبیل گلوکترول[۱]، گلوکترول [۲]XL، میرکوناز[۳] و گلیناز[۴] از طریق تاثیراتی که برروی پانکراس میگذارند، موجب تولید انسولین بیشتری می گردند. از آنجائیکه از این طریق انسولین بیشتری تولید میگردد؛ این احتمال وجود دارد که افراد واکنش سطح پایین قند خون را تجربه کنند و این پاسخ می تواند باعث شود فرد واکنشی توام با ناهشیاری و کما داشته باشد و در صورتیکه تحت درمان قرار نگیرد، موجب مرگ گردد. بنابراین استفاده از دارودرمانی باید با احتیاط زیادی انجام گردد و از شرایط پزشکی اطلاعات مناسب دردسترس باشد.

برای درمان بدکارکردی جنسی ناشی از آسیب عصبی، گستره ای از درمان ها مورد استفاده قرارمیگیرد نظیر، استفاده از پمپ خلاء، قراردادن کپسول در منشا پیشاب، تزریق آمپول به آلت تناسلی (در مردان) و نهایتا جراحی(برای قراردادن ابزاری کمک کننده به ایجاد و حفظ نعوظ و بهبودی شریان ها).انزال دیررس ایجاد شده در اثر دیابت می تواند از طریق داروهایی که می تواند برای بهبودی عملکرد ماهیچه های اسفنکتر مورد استفاده قرارگیرد، تا حدودی برطرف گردد.همچنین استفاده از تجارب اورولوژیست ها بویژه برای درمان ناباروری از طریق گردآوری اسپرم از ادرار و استفاده از آن در لقاح مصنوعی می تواند به حل برخی از مشکلات افراد دیابتی دارای بدکارکردی کمک کند.

یکی از مهمترین ابعاد زندگی افراد مبتلا به دیابت، زندگی زناشویی آن ها می باشد؛ بسیاری از افراد دیابتی به نوعی از بدکاکردیهای جنسی مبتلا می شوند که می تواند در کنار سایر علائم بیماری دیابت، بر زندگی زناشویی و روابط بین فردی آن ها تاثیرات منفی بگذارد. بنابراین توجه به بهبود روابط بین فردی و عاطفی افراد مبتلا و شریک عاطفی/ زناشویی آنان بخش مهمی از فرایندهای درمانی می باشد. بخشی از ارزیابی بیماران، باید به ارزیابی زندگی زناشویی و نحوه تعاملات زوجین برگردد، همسران افراد مبتلا در مرحله اول باید درک روشنی از بیماری دیابت و تاثیرات آن بر عملکردهای مختلف زندگی فرد مبتلا داشته باشند، این مساله در ارائه حمایت های عاطفی لازم تاثیر بسیار زیادی دارد، بنابراین افزایش دانش و اطلاعات درباره بیماری و تاثیرات آن بر ابعاد مختلف زندگی، از جمله اقدامات اولیه است. نکته بعدی مشارکت فعالانه و حمایت عاطفی از فرد مبتلا در جریان درمان است، حمایت های عاطفی اطرافیان و بویژه همسر می تواند به بهبود شرایط زندگی کمک شایانی داشته باشد، مشارکت در برنامه های درمانی، کمک در تغییر الگو و سبک زندگی و بویژه تغییر الگوهای روابط جنسی و تعریف مجدد آن، می تواند در امر درمان و بهبود شرایط بسیار موثر باشد.

در نهایت استفاده از روش های روان درمانی و مشاوره روان شناختی برای رفع عوارض و علائم اختلالاتی نظیر اضطراب و افسردگی فرد دیابتی وهمسر وی، کمک به ارتقاء سبک زندگی می تواند در برنامه های درمانی و ارزیابی برای کمک به افراد دیابتی مورد استفاده قرارگیرد.

نتایج هرچه باشد نشان از گستردگی تاثیرات دیابت برعملکرد جنسی میدهد که اصولا بیماری نیست که صددرصد قابل درمان باشد. بلکه از طریق بهبودی سبک زندگی، رژیم غذایی مناسب، کنترل انسولین خون و درمان های دارویی می توان تا حدودی آن را کنترل کرد.

[۱] . Glucotrol

[۲] . Glucotrol XL

[۳] . Mycronase

[۴] . Glynase