مقدمه ای بر بدکارکردهای جنسی
در این مبحث قصد داریم به طور کلی و خلاصه بدکارکردهای جنسی و انواع آن را توصیف نموده و به بیان علل کلی در شکل گیری بدکارکردهای جنسی بپردازیم. در مباحث آتی هریک از بدکارکردهای جنسی به طور مفصل تر مورد بحث قرار گرفته و کلیه جوانب مرتبط با آن در زنان و مردان ارائه خواهد شد.
بدکارکردی جنسی، تعاریف و انواع
بدکارکردی های جنسی در واقع نوعی اختلال یا مشکل در کارکرد جنسی نرمال ما محسوب می شود، این مشکل یا اختلال در یکی از مراحل ۴گانه پاسخ های جنسی ( شامل میل جنسی، برانگیختگی، ارگاسم و فرونشینی) اتفاق می افتد؛ هرگونه مشکل یا اختلال در یکی از این مراحل را به عنوان بدکارکردی جنسی یا ناتوانی جنسی تعریف می کنیم. چنین مشکلاتی ممکن است در دوره های زمانی مختلف و به دلایل متعدد در زندگی هر فردی اتفاق بیفتند، استفاده از اصطلاح بدکارکردی یا ناتوانی جنسی برای چنین شرایطی، زمانی صحیح خواهد بود که این گونه مشکلات حداقل در یک دوره زمانی مشخص به طور مداوم رخ داده و مشکلاتی را برای زوجین بوجود آورده، موجب آشفتگی و ناراحتی برای فرد یا زوج گردد و به دنبال آن، رضایتمندی جنسی و کیفیت زندگی جنسی زوجین را مختل نماید. اختلال در کارکرد جنسی می تواند صرفا در یکی از مراحل مورد اشاره اتفاق بیفتد یا به طور همزمان در بیش از یک مرحله از پاسخ های جنسی وجود داشته باشد و زندگی جنسی فرد را مختل نماید. بسیاری از بدکارکردهای جنسی نه تنها زندگی جنسی را دچار اختلال و آشفتگی می کند، بلکه بر روابط عاطفی و صمیمانه فرد یا زوجین نیز تاثیرات منفی زیادی خواهد داشت. طبق آمارهای موجود در ارتباط با جمعیت نرمال حدودا ۴۳ درصد زنان و نزدیک به ۳۱ درصد مردان به نوعی، یکی از بدکارکردهای جنسی را تجربه می کنند. با وجود تقسیم بندی های که در DSM برای بدکارکردی های جنسی ارائه شده است، بدکارکردی های جنسی عموما در ۴ گروه دسته بندی می شوند:
این ۴ گروه شامل:
۱- بدکارکردی های مرتبط با میل جنسی؛ این گروه شامل میل جنسی پایین، میل جنسی بالا و اختلال بیزاری یا تنفر جنسی می باشند.
۲- بدکارکردی های مرتبط بر انگیختگی یا تهییج جنسی؛ این گروه شامل اختلال برانگیختگی جنسی در زن و بدکارکردهای نعوظی در مردان (نظیر سفت نشدن آلت، شل شدن زودهنگام و…) می باشد.
۳- بدکارکردی های مربوط به ارگاسم و اوج لذت جنسی؛ این گروه شامل اختلال اوج لذت جنسی یا ارگاسم در زن، اختلال اوج لذت جنسی یا ارگاسم در مردان و بدکارکردهای مربوط به انزال (انزال زودرس و انزال دیررس) می باشد.
۴- اختلال های مرتبط با درد و ناراحتی جنسی که شامل مقاربت دردناک و واژینیسم است.
علاوه بر این طبقه بندی کلی مشکلات دیگری به عنوان بدکارکردی های جنسی شناخته می شوند که عمدتا اکتسابی بوده و شکلی غیرمستقیم در کارکرد های جنسی ما دارند، نظیر مشکلات هیجانی و عاطفی حین روابط جنسی، میزان و فراوانی رابطه جنسی و مانند آن.
آنچه که باعث به وجودآمدن مشکلات و بدکارکردهای جنسی فعلی شده است، ممکن است با آنچه که مشکلات اصلی را ایجاد کرده است، یکی نباشد. طرز واکنش، نگرش ها و افکار افراد نسبت به بدکارکردی های جنسی نیز، اغلب باعث بروز مشکلات بیشتری در کنار بدکارکردهای اصلی که تجربه می کنند، می شود. البته باید بیان داشت آنچه که به عنوان اختلال در عملکرد جنسی یا بدکارکردی جنسی شناخته می شود، زمانی واقعا به عنوان مشکل یا اختلال در نظر گرفته می شود که زوجین یا فرد درباره آن ابراز نگرانی کرده و یا از وضعیت موجود ناراضی باشند. برخی افراد با وجود دارا بودن بدکارکردی های جنسی طبق علائم و نشانه های بالینی، از زندگی جنسی و عاطفی خود راضی بوده و مشکلات و بدکارکردهای موجود عملا خللی در زندگی و روابط آن ها ایجاد نکرده است، طبیعتا در چنین شرایطی که رضایت فرد و زوج از زندگی جنسی و عاطفی وجود دارد و آشفتگی در روابط وجود ندارد، زوجین یا فرد نیز به دنبال درمان مسائل و مشکلات خود نخواهند بود و نمی توان عنوان بدکارکردی جنسی را برای آنان در نظرگرفت. کارکردهای جنسی (نظیر فراوانی رابطه جنسی، کیفیت نعوظ، ارگاسم سریع یا کند و سطح میل جنسی) تنها در مقایسه با انتظارات و خواسته های جنسی افراد به عنوان مشکل یا اختلال در نظرگرفته می شوند نه در مقایسه با کارکرد جنسی دیگران، بنابراین حتی در شرایطی که طبق استانداردهای تعریف شده فردی یا زوجی بدکارکردی جنسی داشته باشند ولی خود از این شرایط راضی باشند و اختلال در کارکردهای زندگی شان مشاهده نگردد نمی توان از آن به عنوان مشکل یاد کرد.
علل شکل گیری بدکارکردهای جنسی
به طور کلی مشکلات و بدکارکردهای جنسی ماهیتی پیچیده و چند بعدی دارند و عوامل متعددی می تواند در شکل گیری مشکلات و بدکارکردی های جنسی دخالت داشته باشند. این دلایل علیرغم اینکه ممکن است یک جنبه عمومی داشته باشند از فردی به فردی دیگر متفاوت بوده و حتی در برهه های زمانی مختلف در یک فرد نیز می تواند متفاوت باشند؛ به عبارت دیگر علتی که در یک برهه زمانی باعث بوجود آمدن یک بدکارکردی جنسی در فرد می گردد ممکن در زمان و شرایط دیگر مشکلی ایجاد نکند و یا مشکل متفاوتی را منجر شود. با توجه به گستردگی عوامل موثر در شکل گیری بدکارکردی های جنسی، این عوامل به ۳ گروه اصلی و عمده شامل علل پزشکی/زیستی، علل روانشناختی، علل محیطی/اجتماعی تقسیم بندی شده اند. هر کدام از این علل به طور مجزا یا در ترکیب با عوامل دیگر می تواند در شکل دادن به بدکارکردی های جنسی موثر باشند. این نکته را باید مورد توجه قرا داد که عمده بدکارکردی های جنسی،به طور معمول در اثر بیش از یک عامل ایجاد می گردند، لذا در بررسی یک بدکارکردی، همیشه باید دیدگاهی جامع و چند بعدی داشت.
عوامل پزشکی/زیستی یا علل بیولوژیکی
عوامل پزشکی/زیستی موثر در ایجاد بدکارکردی ها و مشکلات جنسی طیف گسترده و وسیعی را شامل می شوند؛ مشکلات هورمونی، بیماری، آسیب ها و نقائص فیزیکی، اختلالات قلبی- عروقی، سکته مغزی ، اختلالات متابولیک و غددی، مصرف داروهای مختلف و نظایر آن همگی طیفی از عوامل پزشکی و زیستی هستند که می توانند به ۲ شکل مستقیم یا غیر مستقیم باعث شکل گیری بدکارکردهای جنسی گردند:
• تاثیر مستقیم: انواع بیماری نظیر مشکلات قلبی-عروقی، مشکلات هورمونی، جراحی و آسیب نواحی تناسلی، و یا داروهای مصرفی و عوارض جانبی آنها، به شکل مستقیم بر کارکردهای جنسی تاثیرگذاشته و می تواند موجب بدکارکردی جنسی در فرد گردند.
• تاثیر غیر مستقیم: آندسته از عوامل پزشکی-زیستی که می توانند بر احساسات و عواطف فرد تاثیر بگذارند، اغلب بر کارکرد جنسی نیز تاثیر می گذارند ( برای مثال سرماخوردگی که باعث بی حالی فرد می شود، در عین حال می تواند میل فرد را به داشتن رابطه جنسی کاهش دهد یا وجود نقص فیزیکی که باعث کاهش جذابیت جنسی در فرد می گردد منجر به کاهش عزت نفس در فرد شده و عملکرد جنسی وی را دچار اختلال می کند).

عوامل روانپزشکی و روان شناختی
عوامل روان شناختی همچون عوامل پزشکی- زیستی بسیار گسترده بوده و طبقه بندی های مختلفی را شامل می شود. این عوامل معمولا با یادگیری های قبلی فرد همراه هستند و می توانند شامل طیفی از مشکلات زیر باشند:
• مسائل تربیتی محدودکننده مانند، پاسخ های بازداری شده و یا تحریف شده والدین نسبت به فعالیت جنسی بویژه در دوران کودکی و نوجوانی
• روابط خانوادگی آشفته مانند روابط ضعیف بین والدین و دیگر اعضای خانواده
• تجارب آسیب زای جنسی در دوران اولیه کودکی مانند سوء استفاده جنسی یا روابط جنسی با محارم، فقدان آموزش کافی در مورد فعالیت جنسی
• مشکلات ارتباطی و عاطفی زوجین، حضور ناسازگاری های زناشویی
• تولد فرزند و مسائل مرتبط با آن نظیر مشکلات روانشناختی بعد از زایمان نظیر افسردگی و اضطراب، مسائل مرتبط با نگهداری فرزند و مشکلات فیزیکی متعاقب ان نظیر خستگی و کاهش انرژی
• بدکارکردهای جنسی در شریک جنسی می تواند منجر به آسیب و بدکارکردی جنسی در دیگری شود.
• تجارب جنسی ناموفق، فقدان مهارت های ارتباطی، عاطفی و جنسی و ترس از تکرار ان ها
• مسائل مرتبط با افزایش سن و سالمندی
• پاسخ های روانشناختی به عوامل جسمی نظیر کاهش عزت نفس به نقص عضو و… .
• اضطراب عملکردی؛ تمرکز افراد در حین رابطه عمدتا بر عملکرد جنسی و برآورده کردن انتظارات جنسی باشد نه خود رابطه. چنین حالتی معمولا باعث کاهش عزت نفس جنسی می گردد.
• انتظارات شریک جنسی
• ارتباط ضعیف مخصوصا درباره نیازها یا اضطراب های جنسی هریک از طرفین
• احساس گناه درباره نزدیکی
• فقدان جذابیت جنسی (ظاهری و روانی)
• فقدان دانش و اطلاعات کافی در ارتباط با امور جنسی، مثلا درباره چگونگی تحریک کافی شریک جنسی
• بیماریهای روانپزشکی ودرمانهای ان
• و… .

عوامل محیطی/ اجتماعی
عوامل محیطی/اجتماعی معمولا خارج از وضعیت فرد بوده و عمدتا به شرایطی مربوط هستند که فرد در آن شرایط زندگی می کند و ممکن است شامل موارد زیرباشند:
• زمان (برای مثال برنامه شغلی متغیر یا متفاوت زوجین)
• مکان (برای مثال محیط منزل می تواند برای داشتن رابطه جنسی مناسب نباشد)
• مسائل بین فردی نظیر شرایط شریک جنسی (برای مثال چنانچه یکی از زوجین دارای مشکلات پزشکی باشد، معمولا رابطه جنسی را با مشکل مواجه میکند)، نوع روابط عاطفی و بین فردی زوجین و نظایر آن.
با توجه به آنچه که بیان شد شکل گیری بدکارکردی جنسی می تواند به عوامل متعددی بستگی داشته باشد و به طور معمول نیز بیش از یک عامل در این شکل گیری آن ها دخیل هستند. این عوامل گاهی بسیار ساده هستند نظیر محیط فیزیکی که رابطه جنسی در آن صورت می گیرد و گاهی بسیار پیچیده می شوند نظیر عوامل روانشناختی؛ عوامل روانشناختی موثر در بدکارکردی های جنسی ماهیتی بسیار پیچیده تر و چندبعدی دارند و می توانند ریشه در گذشته های دور، افکار و اندیشه ها، نگرش ها و حتی باورهای فرهنگی و خانوادگی فرد داشته باشند، بعلاوه وجود مشکلات روانپزشکی نظیر اضطراب، افسردگی، وسواس و… نقش انکار ناپذیری در این زمینه خواهند داشت. مجموع این عوامل، الگوهای فکری رفتار جنسی ما را شکل خواهند داد، و بر اساس این الگوهای فکری و رفتاری است که در نهایت رفتار جنسی مان شکل خواهد گرفت. هر چند عوامل ژنتیکی نقش مهمی در شکل گیری الگوهای جنسی افراد دارند، با این حال بیشتر ابعاد رفتاری و ترجیحات جنسی، از یادگیری ها و آموزش های گذشته نشات می گیرد. رفتار جنسی فعلی ما تحت تاثیر تجربیاتمان در کودکی، نوجوانی و بزرگسالی است. برای مثال:
دوران کودکی
در طول دوران کودکی هر کدام از ما تجاربی داشته ایم که در تعیین آنچه که الان هستیم، نقش داشته اند، مانند:
• هویت جنسی (برای مثال دختر یا پسر بودنمان)
• نقش های جنسی که ایفا نموده ایم (برای مثال رفتارها یا فعالیت هایی که به طور نوعی با جنسیتمان مرتبط بوده اند).
• جهت گیری جنسی که داشته ایم (برای مثال جذب افراد همجنس شده ایم یا جنس مخالف، این موضوع بویژه در بازی های دوران کودکی قابل ردیابی می باشد. )
• رفتارهای جنسی اولیه (رفتارهای جنسی اولیه مان و نحوه ابرازمان در ان ها)
تجارب جنسی دوران نوجوانی
دوره نوجوانی معمولا با چالش های بیشتری روبه رو است، این مساله عمدتا متاثر از بلوغ عاطفی و بلوغ جنسی می باشد. بلوغ جنسی یکی از مهمترین مراحل دوران نوجوانی است، اما برای بسیاری از افراد این دوره با مشکلات وسختی های زیادی همراه است. برخی از این مسائل عبارتند از:
• فقدان امنیت عاطفی، عزت نفس پائین، خودپنداره شکل گرفته ضعیف و مسائل مربوط به عملکرد جنسی که می توانند در شکل گیری مشکلات جنسی بعدی نقش داشته باشند.
• خود ارضایی و خیال پردازی های جنسی به مثابه روش هایی برای فعالیت جنسی.
• برای برخی از افراد، تجارب جنسی اولیه در دوران نوجوانی اتفاق می افتد. رفتارهای جنسی اولیه رفتار جنسی آن ها را در جوانی و بزرگسالی تحت تاثیر قرار می دهد.
تجارب جنسی بزرگسالان
مردم الگوهای جنسی یادگرفته شده (تجربه شده) دوران کودکی و نوجوانی خود را به تجارب جنسی دوران بزرگسالی منتقل می کنند. بسته به اینکه تجارب و اموخته های جنسی قبلی چگونه بوده باشد، رفتار جنسی آن ها نیز متفاوت خواهد بود.
• ترس ها و سوءتفاهم های جنسی که در اثر آموزه های غلط و شیوه های تربیتی یاد گرفته شده اند می تواند باعث ایجاد مشکلاتی در روابط طولانی مدت بعدی بزرگسالان گردد. عکس این موضوع نیز صادق است، چنانچه فرد در محیطی امن و با اموزش صحیح تربیت شده باشد،به طور حتم روابط مطلوب تری تجربه خواهد کرد.
• زوجین ممکن است باورها و انتظارات جنسی متفاوت داشته باشند، این مساله برگرفته از تجارب و دانش قبلی آنها، شیوه تربیتی و محیطی اجتماعی و فرهنگی انان است و این تفاوت ها ممکن است باعث بروز تضاد و تعارض های جنسی، ارتباطی و عاطفی در آنان گردد.
• بزرگسالان معمولا نمی توانند به طورکامل الگوهای جنسی خود را تغییر دهند، اما می توانند مهارت های جنسی خود را بهبود بخشیده و رفتارهای جدیدی را یاد بگیرند تا الگوهای جنسی جدیدی شکل دهند.

همانطور که ملاحظه می گردد، طیف گسترده ای از علل زیستی، اجتماعی، روانی و محیطی در شکل گیری بدکارکردی های جنسی موثر هستند که باید به دقت بررسی و شناسایی گردند. شناخت دقیق این عوامل می تواند کمک شایانی به موفقیت های درمانی بعدی داشته باشد. در مباحث بعدی هر یک از بدکارکردهای جنسی به صورت اختصاصی بررسی شده و علل شکل گیری و رویکردهای درمانی شایع بررسی می شود.