دکتر غلامحسین قائدی دانشیار روانپزشکی عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد
۱ـ تعریف تجاوز جنسی چیست و در واقع چه هنگام می گوییم که تجاوز جنسی رخ داده است؟
- تجاوز جنسی به هر نوع تماس یا رفتار جنسی با فرد بدون رضایت وی اطلاق می گردد. در حقیقت تجاوز جنسی نوعی خشونت جنسی است که معمولا شامل آمیزش جنسی شده و از طرف فرد یا افرادی در ارتباط با شخص دیگر که رضایتی در این ارتباط ندارد، صورت می پذیرد. این مساله در مورد افراد کم سن و سال حتی در صورت رضایت آن ها، نیز صدق می کند. تجاوز جنسی صرفا نزدیکی جنسی و تماس فیزیکی نیست و می تواند مولفه های دیگری نظیر بهر کشی روحی و روانی را نیز شامل گردد. تجاوز جنسی معمولا با خشونت، تهدید و ارعاب، اجبار فیزیکی و سوء استفاده صورت می پذیرد.
۲ـ بیشتر چه کسانی به تجاوز جنسی دست می زنند و چرا؟ ، این افراد از چه نوع اختلالات روانی و فردی برخوردارند؟
- به طور دقیق نمی توان در این مورد اظهار نظر کرد. زیرا آمارهای ارائه شده در سطح جهانی متفاوت هستند و البته در دوره های تاریخی مختلف نیز گوناگون بوده اند. برای مثال در زمان جنگ(مانند جنگ بوسنی، ویتنام، جنگ جهانی و …)، تجاوز جنسی یکی از روش های اصلی شکنجه بوده است. بنابراین در این دوره سربازان به دلایل مختلف اقدام به تجاوز جنسی علیه زندانیان، زنان و کودکان داشته اند. تجاوز جنسی طبق آمارها عمدتا از سوی مردان صورت می گیرد.بعلاوه امارا نشان میدهد که ۷۰ درصد از تجاوزات جنسی توسط افرادی صورت گرفته است که آشنا بوده اند. به هر حال افراد متجاوز ممکن است جامعه ستیز باشند، عموما نسبت به زنان احساس خصومت بالاتری دارند، ممکن است خشونت جنسی داشته باشند، ممکن است عزت نفس پایینی داشته باشند. برخی مطالعات نشان داده است افرادی متجاوز ممکن است دچار اختلالاتی در زمینه جنسی باشند.برخی مطالعات نشان داده است این افراد میل جنسی بالاتری دارند و عمدتا به دلیل عدم درک درست میل جنسی شان با اجبار جنسی نیز همراه بوده است. برخی افراد نیز به دلیل شکست در روابط عاطفی اقدام به تجاوز به افراد دیگر می کنند. برخی از این افراد ممکن است به دلایلی مثلا جذابیت جنسی و ظاهری، احساس حقارت داشته باشند و توسط زنان تحقیر و سرزنش شده اند و همین مساله باعث شده است به دنبال انتقام از طریق تجاوز جنسی باشند. بنابراین افرادی که احتمالا اختلال شخصیت ضداجتماعی یا اختلال شخصیت مرزی دارند، یا مردانی که دچار مشکلات جنسی یا عزت نفس پایین هستند ممکن است بیشتر اقدام به تجاوز جنسی داشته باشند. در پاره ای موارد نیز تجاوز جنسی با مسائل دیگری همراه بوده است؛ برای مثال اقدام به سرقت با تجاوز جنسی یا نوع دیگری از خشونت جنسی همراه بوده است.
۳ـ قربانیان و متجاوزان تجاور جنسی بیشتر از چه گروه و قشری هستند؟
- طبیعتا زنان و کودکان بویژه زنان روسپی، زنان زیبا و جذاب و کودکان خیابانی قربانیان اصلی تجاوز هستند. افرادی که تحت سرپرستی دیگران قرار گرفته اند مانند کودکان و افراد مسن نیز ممکن است مورد تجاوز جنسی از طرف فرد مسئول قرار گیرند. آمارهای متعددی نیز از تجاوز جنسی در خانواده وجود دارد. تجاوز جنسی می تواند از به شکل مذکر نسبت به مذکر و مونث نسبت به مونث نیز وجود داشته باشد،اما عمدتا از نوع مذکر نسبت به مونث است.
۴ـ آثارو عواقب روحی ـ روانی و جسمی کسانی که مورد تجاوز قرار گرفته اند چیست؟
- آسیب های ناشی از تجاوز جنسی می توانند بسیار بحرانی و دردناک باشند، اضطراب، افسردگی و مشکلات خلقی، انزوا و گوشه گیری و ترس از حضور در جامعه، افت شدید عملکرد فردی در حیطه های گوناگون زندگی اجتماعی، تحصیلی، شغلی و خانوادگی جاییکه حتی ممکن است فرد نتواند به خوبی کارهای روزمره خود مثل خوردن، خوابیدن و … را نیز انجام دهد. اختلال استرس پس از سانحه یکی از شایع ترین و بحرانی ترین اختلالاتی است که این افراد به آن مبتلا می شوند، کابوس های شبانه و مشکلات خواب نیز در بین این افراد شایع است. این مشکلات در اولین ماه های بعد از تجاوز می تواند بسیار شدید و فلج کننده باشند و چنانچه حمایت عاطفی و اجتماعی لازم از فرد به عمل ممکن است اوضاع بدتر نیز بشود.
۵ـ این آثار و عواقب منفی تا چه زمانی ادامه پیدا می کنند؟
- واقعیت این است که زمان مشخصی برای تداوم این علائم وجود ندارد. مساله این است که چنین شرایطی شاید هرگز قابل فراموش شدن نباشد، بنابراین عواقب آن حتی در سطح پایین نیز ممکن است همیشگی باشد. طببعتا حمایت ها عاطفی، خانوادگی و اجتماعی و کمک های تخصصی می تواند در کاهش سطح و شدت مشکلات بسیار کمک کننده باشد، اما به احتمال زیاد این افراد تا مدت های مدید درگیر عواقب ان خواهند بود. بویژه اینکه ممکن است از سوی اطرافیان سرزنش شوند و حتی از سوی همسر، خانواده و اطرافیان طرد گردند؛ متاسفانه چنین مساله ای در برخی جوامع، فرهنگ ها و خانواده ها وجود دارد و باعث می شود افراد دچار اسیب های شدیدتر گردند و حتی در مواردی مورد سوء استفاده های جنسی توسط اطرافیان گشته و این چرخه برای آن ها تا مدت ها تکرار گردد.
۶ـ بهترین و درست ترین اقدامی که در وهله اول درباره افرادی که مورد تجاوز قرار می گیرند می توان انجام داد چیست؟
- مطمئنا حمایت عاطفی، خانوادگی و اجتماعی بهترین و مناسبترین برخورد با این افراد است. کمک های تخصصی در حوزه بهداشت روان و البته بهداشت جسمانی می توانند به فرد کمک های شایانی بکند. پرهیز از سرزنش فردی که موردتجاوز قرار گرفته است و حمایت از وی می تواند مهمترین کاری باشد که صورت داد، بویژه اینکه فرایند قانونی کار تا مدت ها طول می کشد لذا این افراد باید شدیدا توسط اعضای خانواده و اطرافیان مورد حمایت قرار گیرند.
۷ـ در حال حاضر افرادی که در کشور ما مورد تجاوز قرار می گیرند چقدر حمایت می شوند، جامعه، اطرافیان و خانواده چه رفتاری باید با آنها داشته باشند؟
- دردوسوال فوق به نقش جامعه و خانواده دراین مورد اشاره شد ولی مستندات کافی درمورد نقش خانواده وجامعه ومیزان حمایت انها دردسرس نیست.
۸ـ توصیه های شما برای بهبود روحیه قربانیان چیست؟
- تجاوز جنسی پدیده ای بسیار دردناک و تجربه ای بحرانی برای فردی است که مورد تجاوز قرار گرفته است، شرایطی که این فرد در آن قرار دارد و آسیب ها و ناراحتی های وی واقعا قابل درک نیست، مطئمنا تجربه ای بسیار دردناک و فلج کننده است و سلامت فرد بویژه از نظر روانی به شدت مورد آسیب قرار می دهد. متاسفانه بسیاری از این افراد مورد سرزنش قرار می گیرند،از طرف اطرافیان طرد می شوند، در مواردی فرد مجبور به جدا شدن از همسرش شده است زیرا از نظر همسرش زنی هرزه خطاب شده است،بنابراین مورد تجاوز قرارگرفتن خود عواقب و آسیب هایی به دنبال دارد و متاسفانه برخی از این عواقب خود عواقبی به مراتب بدتر برای وی به همراه دارند. فردی که مورد تجاوز قرار می گیرد طبیعتا رضایتی در این بین نداشته و قدرتی هم برای دفاع نداشته است، بنابراین نابخردانه است که وی را مقصر قلمداد کرد یا وی را سرزنش کرد. بنابراین باید آن ها را مورد حمایت قرار داد. حمایت های عاطفی، خانوادگی و اجتماعی می توانند زندگی فرد قربانی را متحول کنند.
۹ـ ارائه آمار و ارقام درزمینه تجاوزات جنسی در کشور وجود دارد یا خیر ؟
- متاسفانه در ایران امار مشخصی ارائه نمی گردد و آمارها هم از دقت خاصی برخوردار نیستند. زیرا بسیار از افراد به دلایل متعدد اقدام به گزارش تجاوز نمی کنند. مورد سرزنش قرار گرفتن، ترس از بی آبرویی، ترس از مشکلات خانوادگی و بین فردی، و مسائل دیگر دلایلی هستند که مانع از ارائه گزارش می گردند. در نتیجه آمار دقیقی در این زمینه وجود ندارد.