دکتر غلامحسین قائدی
روانپزشک، عضو هیات
علمی دانشگاه شاهد/ کلینیک سلامت خانواده و ج ن س ی
یکی از رایج‌ترین رفتارهای
ج ن س ی کودکان، کنجکاوی ج ن س ی است. این مساله به‌قدری شایع است که حتی در کودکان از
حدود ۷، ۸ ماهگی هم دیده می‌شود. با این حال در کودکان ۲ تا ۳ ساله بارزتر است. والدین باید به این نکته دقت کنند که این‌گونه رفتارهای ج ن س ی ابتدا با کنجکاوی بدنی
شروع می‌شود و کودکان یاد می‌گیرند که تحریک اندام تناسلی لذت‌بخش است و برخی آن را
با هدف تحریک ج ن س ی و لذت بردن انجام می‌دهند. مطالعه‌هایی که در این زمینه انجام
شده است، نشان می‌دهد که این رفتار در پسران بیشتر از دختران دیده می‌شود. کودکان
ممکن است خود را با دست یا شیئی دیگر مالش دهند. آنها هنگام انجام این عمل معمولا
برافروخته و مبهوت به نظر می‌رسند. نکته اصلی در ارتباط با این مساله در کودکان
بهنجار یا نابهنجار آن است که نوعی کنجکاوی یا نوعی خودتحریکی محسوب می‌شود. در
برخورد با این‌گونه کودکان مطلقا نباید تنبیه یا سرزنش وجود داشته باشد. باید توجه
داشت که این مساله غیرطبیعی و ناهنجار تلقی نمی‌شود و به این معنا نیست که کودک
ممکن است دارای انحراف ج ن س ی باشد. عمده پژوهشگران معتقدند که این مساله از مراحل
مهم رشد کودک به شمار می‌رود بنابراین هرگونه برخورد نامناسب با آن می‌تواند
آسیب‌زا نیز باشد. باید این نکته مدنظر قرار گیرد که این رفتار در واقع نوعی
خودشناسی فعال بدنی است و خودارضایی تلقی نمی‌شود. والدین باید به این مساله توجه
داشته باشند و به‌طور مداوم اطلاعات خود را در این زمینه افزایش داده و این آگاهی
را نیز به فرزندان خود انتقال دهند. بهترین راه برخورد با کودکان آموزش‌دادن آنها
در این زمینه است.
متاسفانه تصورهای غلط زیادی در این حوزه وجود دارد. دیگران والدین را مقصر می‌دانند، آنها را سرزنش می‌کنند یا برخی کودکان را تنبیه
می‌کنند و عده‌ای نیز مشکلاتی نظیر کوری، صرع، نازایی و اختلالات روانی را پیامد
این کار می‌دانند. وجود این اعتقادات و خرافه‌ها به طرز تفکر جامعه برمی‌گردد و
مطلقا از نظر علمی پذیرفتنی نیست و بهتر است با افزایش اطلاعات و دانش ج ن س ی خود از
این اعتقادات غلط نیز بگذریم.
اگر کودکان در ملاء‌عام یا سایر وضعیت‌ها چنین
کاری را انجام دهند این مساله ناهنجار تلقی شده و شیوه برخورد نیز باید تغییر کند،
سعی کنید توجه کودک را به مساله دیگری معطوف کنید، سرگرمی‌ها و فعالیت‌های او را
بیشتر و سازمان‌یافته‌تر کنید، به وی آگاهی بیشتری دهید و درنهایت قوانین خاصی
برایش در نظر بگیرید تا بتوانید رفتارهای ناهنجار او را کنترل کنید. به این ترتیب
درواقع به او آموزش می?دهید که لمس بدن کاملا در اختیار آنهاست و دیگران حق ندارند
بدون اجازه بدنش را لمس کنند. این نکته را نباید فراموش کرد که هرنوع آموزش به
کودکان باید کنترل شود و با برنامه و نیز نظارت متخصص باشد. از هرگونه زیاده‌روی یا
آزادی دادن به کودکان باید پرهیز کرد زیرا ممکن است باعث شکل‌گیری بلوغ زودرس یا
آسیب‌های اجتماعی و ج ن س ی شوند. شاید بپرسید خودارضایی در کودکان وجود دارد یا نه؟
باید گفت می‌تواند وجود داشته باشد ولی با‌توجه به سن کودک ممکن است برخی مراحل
ج ن س ی طی نشود و در مرحله آخر، انزالی صورت نگیرد.
به عقیده برخی محققان،
تحریک اندام تناسلی نوزادان با فشردن ران‌های او به یکدیگر، تحریک با دست یا حتی
فشرده شدن دستگاه تناسلی به تشک و پتو نیز رخ خواهد داد. در این دوره لازم است
والدین و مراقبان کودک این نکات اساسی را در نظر بگیرند:
۱) از هرگونه لمس و
نوازش اندام تناسلی کودک خودداری کنند.
۲) تماس دست با اندام تناسلی کودک و
شیرخوار را هنگام تعویض پوشک یا شستشو یا در حمام به حداقل برسانند.
۳) از
انجام روابط زناشویی حین بیداری کودک و شیرخوار اجتناب کنند.
در دوران
خردسالی تفاوت‌های کودکان از نظر ج ن س ی تی بارزتر می‌شود و در بازی‌های پسرانه یا
دخترانه نمود پیدا می‌کند. با رشد ذهنی و عقلی، کودک به مرور نام نقاط مختلف بدن
خود را یاد می‌گیرد. لازم است در این دوران والدین خودشان یا با کمک مشاور اسامی
اعضای تناسلی را به کودک بیاموزند، نه اسامی نامأنوس. به مرور با رشد کودک و آشنایی
با محیط پیرامون و شناخت بیشتر نقاط مختلف بدن، کودک درمی‌یابد که لمس برخی نقاط
بدن برای وی خوشایند است. برخی از کودکان در این دوران ممکن است به این لمس ادامه
دهند و خودارضایی کنند که می‌تواند با حرکاتی مانند خوابیدن روی شکم و مالیدن خود
به اشیاء یا زمین یا وسایل اسباب‌بازی از جمله عروسک‌ها باشد اما این فرآیند طبیعی
و گذراست. توجه والدین به این موارد و تشخیص این مشکل از سایر موارد از جمله
عفونت‌های ادراری و تناسلی پوستی که موجب تحریک دستگاه تناسلی کودکان می‌شود، بسیار
مهم و الزامی است. هر چند سوالات بسیاری در مورد علل این رفتار کودکان همچنان
بی‌پاسخ مانده است ولی مسلم است که این پدیده در این سنین موقتی است و به اقدام
خاصی نیاز ندارد.
البته لازم است زمینه‌های مذهبی و فرهنگی خانواده مورد
توجه قرار گیرد ولی والدین باید از رفتارهای خشن و ترساننده بپرهیزند زیرا ممکن است
کودک را به سایر فعالیت‌های مضر وادارد.
به زبان کودکانه باید به وی آموخت
که این رفتار پسندیده نیست و نباید آن را تکرار کند. این یادآوری‌ها باید در محیطی
آرام و بدون ترس به کودک منتقل شود. مشغول کردن کودک به سایر فعالیت‌ها و منحرف
کردن حواس او از این رفتار و ایجاد زمینه انجام سایر فعالیت‌های مفید می‌تواند
برای ترک این عادت در کودکان مفید باشد.