هویت جنسی و رفتار جنسی

در بحث قبلی مطرح شد که رفتار جنسی متاثر از عوامل مختلفی است و می توان آن را از دیدگاه های زیستی، اجتماعی/فرهنگی، رشدی/تحولی و… مورد بررسی قرارداد. در این مبحث می خواهیم به سرآغاز برگردیم یعنی جایی که می تواند منشاء رفتار جنسی ما باشد؛ یعنی جنسیت مان. جنسیت ما به عنوان زن یا مرد بودن که از همان دوران جنینی و زمانی که در رحم رشد می کنیم مشخص می شود و شاید اولین منبع برای نوع رفتارجنسی ما در آینده باشد؛ چرا که نوع جنسیت مان، رفتارهای جنسی خاص و منحصر به فردی را برایمان به ارمغان خواهد آورد. بعلاوه مسائل و مشکلاتی که در این مرحله ممکن است وجود داشته باشند، تاثیرات عمیقی بر رفتارهای جنسی آینده ما خواهند گذاشت، اختلال در هویت جنسی می تواند باعث شکل گیری گرایشات و رفتارهای جنسی متضاد با جنسیت مان به عنوان زن یا مرد باشد.

هویت جنسی، مفهومی است که دربرگیرنده رفتارها، نقش های ساختاریافته اجتماعی و نگرش های روانشناختی رایج و مرتبط با مرد یا زن بودنمان، می باشد. بنابراین جدای از اینکه هویت جنسی ما با مفاهیم فیزیکی (نظیر ترکیب کروموزم ها، آلت جنسی مردانه یا زنانه و در شکل ظاهر فیزیکی مردانه یا زنانه) ارتباط دارد، در برگیرنده ویژگی های روانشناختی و سازه های اجتماعی و فرهنگی نیز می باشد. با این حال هویت جنسی، نخست با ترکیبات خاص کروموزومی و در دوران جنینی شکل می گیرد و ما به عنوان مرد یا زن شناخته می شویم.

به طور طبیعی هر انسانی دارای ۲۲ جفت کروموزم غیرجنسی و یک جفت کروموزم جنسی می باشد. یک زن به طور طبیعی دو کروموزوم X دارد و یک مرد دارای یک کروموزم X و یک کروموزم Y می باشد. این جنسیت بیولوژیکی ما است که از ترکیب اسپرم (سلول تولید مثلی مردانه) و تخمک (سلول تولید مثلی زنانه) شکل می گیرد. بدن انسان ۴۶ کروموزم دیگر نیز دارد که در ۲۳ جفت سازماندهی شده اند.۲۲ جفت از این کروموزم ها با یکدیگر همتا هستند بدین معنا که دو کروموزم از یک جفت مانند یکدیگر و همسان هستند که اصطلاحا به آن ها کروموزم های غیرجنسی گفته می شود و در مردان و زنان یکسان بوده و تغییرات معنی داری از نظر جنسیتی ایجاد نمی کنند. اما یک جفت کروموزم که به آن کروزموم جنسی گفته می شود، در زنان و مردان متفاوت بوده و زن یا مرد بودن را به لحاظ بیولوژیکی تعیین می کنند. اگر یک تخمک توسط اسپرمی که کروموزم Y دارد، بارور شود، نوزاد با جنسیت مذکر خواهد بود و اگر تخمک توسط اسپرمی با بار کروموزمی X، بارور شود، نوزاد مونث خواهد شد. دو کروموزم X برای رشد و تحول اندام های درونی و بیرونی زنانه، ضروری هستند. کرموزم Y باعث شکل اندام های مردانه خواهد شد. تحقیقات نشان داده است که ژن بخصوصی در کرموزم Y وجود دارد که نقشی حیاتی در رشد و تحول اندام های جنسی مردانه دارد که با علامت اختصاری SRY شناخته می شود. این تحقیقات نشان داده است در زنان نیز یک یا چند ژن این وظیفه را بر عهده دارند.

انتظار می رود نوزادی با جنسی مذکر دارای بیضه، اندامهای درونی(مجرای ترشحی منی، کیسه منی و لوله های خروج یا انزال منی) ، اندام های بیرونی (آلت مردانه و کیسه) باشد، بعلاوه نوزاد مذکر دارای هورمون جنسی آندروژن نیز می باشد. در مقابل یک نوزاد با جنسی مونث باید دارای تخمدان، اندام های درونی (لوله های رحم، رحم و اندام های داخلی مهبلی)، اندام های بیرونی (کلیتوریس، لب های درونی مهبل و لب های بیرونی مهبل) باشد. بعلاوه نوزاد مونث دارای هورمون جنسی استروژن می باشد.

در کنار ترکیبات خاص کروموزم ها، هورمون های جنسی نیز در شکل گیری هویت جنسی، نقش مهمی ایفا می کنند. تخمدان دو گونه هورمون جنسی تولید می کند: استروژن ها و ترکیبات هورمونی (پروژسترون). از استروژن ها، مهمترین هورمون که نقش بسیار مهمی در شکل گیری ویژگی های فیزیکی زنانه ایفا می کند و چرخه قاعدگی را منظم می کند، استرادیول می باشد. از گونه دوم تنها پروژسترون است که نقش مهمی از جهت بیولوژیکی ایفا می کند. پروژسترون به منظم شدن چرخ قاعدگی و آمادگی برای بارداری کمک زیادی می کند.

هورمون اصلی که بیضه ها تولید می کنند آندروژن ها است که مهمترین آن ها تستستروژن می باشد و نقش بسیار مهمی در رشد ویژگی های فیزیکی مردانه و برانگیختگی جنسی در هر دو جنس ایفا می کند. در هر دو جنس، غدد فوق کلیوی، هورمون های جنسی تولید می کنند که شامل مقدار کمی استروژن و میزان بیشتری آندروژن می باشد.

بعد از گذشت حدود ۸ هفته از لقاح، هورمون های جنسی، نقش مهم خود را در ایجاد تفاوت های جنسیتی شروع می کنند. در نوزاد مذکر، آندروژن ترشح شده و باعث رشد لوله های بیضه، کیسه بیضه و مجاری خروج منی می شود. در غیاب آندروژن، جنین شروع به ترشح هورمون های جنسی زنانه خواهد کرد و در نتیجه رحم، لوله های رحم و بخش های درونی مهبل شروع به رشد خواهند کرد.

اندام های جنسی بیرونی نیز بر اساس الگویی مشابه رشد خواهند کرد. در طول ۶ هفته اول و تا زمانیکه غدد جنسی شروع به ترشح هورمون های جنسی کنند، اندام های جنسی بیرونی در جنین مذکر یا مونث تفاوتی باهم ندارند. در اثر حضور یا غیاب تستسترون است که اندام های جنسی مردانه یا زنانه ایجاد می شوند. از آنجائیکه اندام های بیرونی، غدد و برخی از ساختار درونی هر دو جنس از بافت های جنینی یکسانی ایجاد می شوند، جای تعجب ندارد که تشابهاتی در برخی قسمت ها بین اندام های زنانه و مردانه وجود داشته باشد.

علاوه بر هورمون ها و کروموزم ها، بین زنان و مردان، تفاوت هایی در ساختار و کارکرد مغز نیز وجود دارد؛ به طور کلی بین زن ومرد از نظر اندازه مغز، تفاوت وجود دارد، در سن ۶ سالگی؛ یعنی زمانیکه مغز باید به اندازه یک فرد بزرگسال رشد کند، مغز مردان، حدودا ۱۵ درصد بزرگتر از مغز زنان است. تحقیقات نشان میدهد این مساله ممکن است به دلیل تاثیرات آندروژن باشد که باعث رشد سریعتر مغز پسران می شود. ۳ تفاوت عمده دیگر شامل: هیپوتالاموس، تفاوت در نیمکره های چپ و راست و جسم پینه ای می باشد. مطالعات نشان میدهد تفاوت در هیپوتالاموس زنان ومردان به حضور یا غیاب تستسترون در پیش از تولد بستگی دارد. غیاب تستسترون در زنان، باعث ایجاد حساسیت نسبت به استروژن می شود و حضور آن در مردان باعث جلوگیری از ایجاد حساسیت نسبت به استروژن می شود. در دوران بلوغ، این حساسیت نسبت به استروژن در زنان باعث آغاز چرخه قاعدگی می گردد ودر مردان هیپوتالاموس غیرحساس به آندروژن به طور مستقیم در تولید هورمون های جنسی نقش خواهد داشت. در ارتباط با نیمکره ها، تحقیقات نشان داده در مردان، کورتکس در نیمکره راست نسبت به زنان، ضخیم تر است، چنین مساله ای بر ارتباط بین دو نیمکره تاثیر می گذارد و باعث می شود در آقایان، بین دو نیمکره عدم تقارن بیشتری وجود داشته باشد. و این مساله روی کارکردهای شناختی ما تاثیر میگذارند. به طور کلی تفاوت در ساختار و کارکرد مغز بین دو جنس باعث تفاوت در الگوهای رفتارهای انگیزشی و بیان عاطفی و کارکرد شناختی در دو جنس شده است.

تا این جای کار پی بردیم که هویت جنسی ما یک جنبه مهم بیولوژیک دارد که متاثر از ترکیبات کروموزم ها، هورمون ها، تفاوت های مغزی و دیگر عوامل بیولوژیکی است. اگر همه چیز به خوبی پیش برود، نوزادی با کروموزم XX، دختر خواهد شد و با هویت جنسی زنانه رشد و تحول خود را طی می کند و نوزاد با کروموزوم XY پسر خواهد شد و مراحل رشد و تحول جنسی خود را طی خواهد کرد. هویت جنسی و متعاقب آن جهت گیری های جنسی و رفتارهای جنسی متناسب با هویت جنسی ظاهر خواهند شد و فرد به عناون یک مرد یا یک زن در جامعه خود نقش ایفا خواهد و طبیعتا در زندگی جنسی خود، متاثر از این عامل مهم خواهد بود.

اما هویت جنسی صرفا ماهیت بیولوژیکی ندارد و می تواند تحت تاثیر عوامل روانشناختی، اجتماعی و فرهنگی نیز باشد. نقش های جنسیتی خاص و تعاریفی که از هرکدام از آن ها در جوامع مختلف می شود، برداشت ها، نگرش ها و احساسات فرد در مورد جنسیتش و شرایط محیطی و آموزشی می توانند در شکل گیری هویت جنسی فرد نقش داشته باشند.

نظریه های یادگیری اجتماعی معتقدند که هویت جنسی ما به عنوان زن یا مرد و نقش ها و رفتارهایی که متعاقب آن خواهیم داشت متاثر از الگوهای اجتماعی، فرهنگی و آموزشی ما در مراحل اولیه رشد و تحول ما خواهد بود. نقش هایی که جامعه برای ما تعیین کرده است، نوع برخوردی که والدین با ما خواهند داشت، طریقه لباس پوشیدن، انجام دادن بازی ها، انتظاراتی که از ما به عنوان یک دختر یا پسرِ بیولوژیکی، ابعاد اجتماعی، فرهنگی و روانشناختی هویت جنسی ما را خواهد ساخت. رفتارهای جنسی ما در آینده، برمبنای همین عوامل خواهند بود و هویت جنسی ما از نظر بیولوژیکی در صدر این عوامل قرارگرفته است؛ اتفاقاتی که در جریان شکل گیری این بعد بیولوژیکی رخ خواهند داد؛ اختلالات کروموزمی، مشکلات هورمونی، آسیب های مغزی در دوران جنینی و حتی بعد از آن، منجر به شکل گیری اختلال هویت جنسی، جهت گیری های جنسی خاص و رفتارهای جنسی متفاوت خواهند شد. در بحث بعدی درباره رشد و تحول جنسی از دیدگاه اجتماعی، فرهنگی و روانشناختی در سال های اولیه کودکی، تاثیراتی که بر رشد جنسی و هویت جنسی کودک میگذارند، اختلال هویت جنسی و… بحث خواهیم کرد.