برانگیختگی و چرخه پاسخ های جنسی (بخش اول)

در مباحث قبلی رفتارهای جنسی در دوره های ابتدایی زندگی (نوباوگی، نوجوانی و بلوغ) مورد بحث و بررسی قرار گرفت. گفته شد که بسیاری از رفتارهای جنسی ما در بزرگسالی متاثر از رفتارهای جنسی ما در این دوران که تحت تاثیر عوامل متعددی نیز می باشد. هر دوره ویژگی های منحصر به فرد خود را داشت و نوع رفتارهای جنسی ما در هر دوره علیرغم شباهت های زیاد، ویژگی های خاص خود را داشت. در سلسله مباحثی که بعد از این مطرح خواهد شد رفتار جنسی در دوران بزرگسالی (دوره جوانی و بعد از آن) مورد بررسی قرار خواهد گرفت. 

برانگیختگی و چرخه پاسخ های جنسی

برانگیختگی جنسی و پاسخ های جنسی تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار دارد: ظرفیت مغز ما برای تصویرسازی و خیال پردازی، هیجانات و احساسات ما، پردازش های حسی گوناگون، هورمون های جنسی، سطح صمیمت بین افراد و … . بنابراین باید اظهار داشت که مجموعه ای از عوامل فیزیولوژیکی، روانشناختی و فرهنگی در این ارتباط موثر هستند. هر کدام از این عوامل به نوعی در شکل گیری برانگیختگی و پاسخ های جنسی ما موثر هستند. تعیین اینکه کدام یک از این عوامل تاثیر بیشتری در این ارتباط دارند، سخت و دشوار است؛ ولی در نهایت باید بیان داشت رفتار جنسی ما را تعاملات پیچیده و گستردهِ عوامل اجتماعی، هیجانی، شناختی و فیزیولوژیکی تعیین می کنند. در نتیجه این تعاملات است که رفتار جنسی شکل می گیرد.

مغز نقش مهمی در رفتارهای جنسی ما ایفا می کند؛ افکار، احساسات و هیجانات و خاطرات ما، همگی در اثر مکانیزم های خاصی که در مغز اتفاق می افتند، شکل می گیرند. برانگیختگی جنسی می تواند بدون هیچگونه تحریک لمسی و صرفا از طریق خیال پردازی(برای مثال فکر کردن به تصاویر جنسی) اتفاق بیفتد. برخی افراد حتی در طول خیال پردازی خود و بدون هیچگونه تحریک فیزیکی می توانند به ارگاسم برسند. صرفنظر از تجارب فردی و عوامل فرهنگی و اجتماعی، همگی ما به دلیل مکانیزم های خاص مغزمان، به برانگیختگی می رسیم. هیچکدام از ما به محرک های مشابه، به یک شکل پاسخ نمی دهیم؛ برای مثال فردی ممکن است با دیدن تصاویر جنسی به شدت برانگیخته شود و دیگری با دیدن همان تصاویر واکنش متفاوتی داشته باشد، فردی ممکن است صرفا با تحریک لمسی ناحیه تناسلی به برانگیختگی برسد، ولی واکنش دیگری توام با ترس و اضطراب باشد. هرچند باید بیان داشت در این مثال ها عوامل فرهنگی و روانشناختی نیز نقش مهمی دارند، اما در وهله اول نوع مکانیزم های مغز ما هستند که می توانند تعیین کننده باشند. به هر جهت مغز ما به مثابه مخزنی برای نگهداری خاطرات و ارزش های فرهنگی و اجتماعی عمل می کند و در نتیجه در برانگیختگی جنسی ما تاثیر عمیقی خواهد داشت. رویدادهای ذهنی نظیر خیال پردازی محصول قشر مخ(لایه بیرونی نیمکره مخ که مسئول فرایندهای عالی ذهنی می باشد) هستند. قشر مخ صرفا یک بخش از کارکرد مغز ما را به هنگام برانگیختگی جنسی ارائه می دهد. به نظر می رسد سیستم لیمبیک نقش مهمی را در تعیین نوع رفتارهای جنسی ما ایفا می کند. مطالعاتی که در این زمینه صورت گرفته نشان میدهد تحریک الکتریکی هیپوتالاموس در آزمودنی ها باعث ایجاد برانگیختگی جنسی و در برخی موارد ارگاسم می گردد. مطالعات دیگر نشان داده است که آسیب بخش هایی از هیپوتالاموس باعث کاهش نسبتا چشمگیر فعالیت جنسی هم در زنان و هم در مردان گردیده است.

از طرف دیگر انتقال دهنده های عصبی نظیر دوپامین از طریق تاثیراتی که بر بخش های از هیپوتالاموس می گذارند باعث تسهیل در برانگیختگی جنسی می شوند. بعلاوه ثابت شده است که تستسترون باعث آزاد سازی دوپامین می شود و دوپامین خود باعث برانگیختگی جنسی می گردد. از طرف دیگر به نظر می رسد انتقال دهنده عصبی دیگری با نام سروتونین باعث کاهش فعالیت جنسی می گردد. انزال در مردان باعث آزاد سازی سروتونین در هیپوتالاموس می گردد، آزاد سازی سروتونین از طریق جلوگیری از آزاد سازی دوپامین باعث کاهش میل و رفتار جنسی می گردد.

همانطور که بیان شد مغز مهمترین ارگان حسی موثر در برانگیختگی جنسی است و تقریبا هر نوع رویداد حسی که تجربه می کنیم و توسط مغز پردازش می شود بر تحریک و برانگیختگی جنسی تاثیرگذار باشد. بنابراین باید بیان داشت که حواس ما نقش مهمی در برانگیختگی جنسی ما ایفا می کنند، و هر کدام پتانسیل این را دارند که به برانگیختگی جنسی منجر گردند. حس لامسه، بینایی، شنوایی، بویایی و حس چشایی هر کدام به نوعی در فعالیت و رفتار جنسی ما درگیر می شوند و در برانگیختی جنسی نقش دارند. با وجود اینکه می دانیم این حواس نقش مهمی در این زمینه دارند، اما هنوز به روشنی نمی دانیم که چرا و چگونه؟ زیرا هر کدام از ما منحصر به فرد هستیم و هر کدام به شکلی متفاوت برانگیختگی را تجربه می کنیم؛ با این حال همیشه مسائلی کلی دراین زمینه وجود دارند.

تحریک و برانگیختگی از طریق سطوح مختلف پوست، شاید شایعترین منبع برانگیختگی جنسی حسی ما باشد و بیشتر از سایر حواس نقش داشته باشد. پایانه های عصبی که به لمس واکنش نشان می دهند، در نقاط مختلف بدن متفاوت و متغیر هستند و همین مساله باعث می شود که برخی نقاط بدن تحریک پذیری بیشتری داشته باشند. نقاطی را که به لذت لمسی واکنش بیشتری نشان میدهند، اصطلاحا «نقاط شهوانی» می نامیم. این نقاط شهوانی به دو دسته نقاط شهوانی اولیه و نقاط شهوانی ثانویه تقسیم می شوند. نقاط شهوانی اولیه نواحی هستند که در برگیرنده تراکم بالای پایانه های عصبی هستند که عمدتا شامل نواحی تناسلی، سطح داخلی ران، لاله گوش، زیربغل، گردن، لب ها و زبان و… را شامل می شوند. البته باید توجه داشت صرفا اینکه این نواحی جزء نقاط شهوانی اولیه هستند باعث نمی شود که تحریک و لمس ان ها منجر به برانگیختگی جنسی گردد، لمس این نواحی ممکن است در فردی باعث برانگیختگی گردد و در دیگری نه. نقاط شهوانی ثانویه، نواحی از بدن هستند که در طبقه اول جای نمی گیرند و صرفا در شرایطی که مشغول فعالیت جنسی هستیم برایمان تحریک کننده، شهوانی و لذت بخش میشوند؛ برای مثال ممکن است فردی حین فعالیت جنسی دوست داشته باشد شانه یا بازوان همسر خود را لمس و نوازش کند یا پیشانی همسر خود را ببوسد. نقاط شهوانی ثانویه ماهیتا تحریک کننده نیستند، اما حین فعالیت جنسی ماهیتی تحریک کننده و لذت بخش پیدا می کنند.

تحریک بصری نقش مهمی در برانگیختگی جنسی ما دارد، مطالعات نشان میدهد که ما در ابتدا و در اغلب موارد از نظر ظاهری جذب یکدیگر می شویم، حرکات و رفتارهای خاص ما، شکل بدن ما، ظاهر اندام های بیرونی ما، لباس هایی که می پوشیم، طرز راه رفتن ما و… نقش مهمی در برانگیختگی جنسی ایفا می کنند. البته مطالعات نشان داده است در این زمینه بین مردان و زنان تفاوت هایی وجود دارد، برای مثال می دانیم مردان نسبت به زنان در این ارتباط برانگیختگی بیشتری را تجربه می کنند، به گونه ای که مردان با دیدن تصاویر جنسی یا فیلم هایی با محتوی جنسی برانگیختگی بیشتری را تجربه می کنند، اما این مساله در مورد زنان کمتر است. البته این مساله تا حدودی تحت تاثیر عوامل فرهنگی نیز می باشد. بعلاوه بسیاری از زنان معتقد هستند که فیلم های پورنو و با محتوی جنسی، عمدتا تصویری خشن و مهاجم از مرد ارائه می دهند که نه تنها تحریک کننده و موثر نیست بلکه باعث تغییر نگرش آنان نسبت به مردان و رفتارهای جنسی انان می گردد، بویژه اینکه بسیاری از مسائلی که در این فیلم ها اتفاق می افتد، غیر واقعی و در اثر تکنیک های سینمایی است.

بویایی از جمله حواس مهم دیگر ماست که در برانگیختگی جنسی ما نقش ایفا می کند. مسائل فرهنگی و تاریخچه جنسی ما در این زمینه مهم هستند. ما به طور معمول و در اثر تجارب گوناگون از کودکی تا بزرگسالی در می یابیم که برخی از بوها، مثلا برخی از عطرها تحریک کننده تر از بوهای دیگر هستند، تجارب جنسی اولیه افراد و همراهی آن با استشمام بوی عطر همسر می توانند در برانگیختگی سالهای بعدی ما تاثیر داشته باشد، بعلاوه بویی که از نواحی تناسلی ترشح می گردد، ممکن است برای برخی افراد، برانگیختگی جنسی را باعث گردد. استفاده از عطرهای طبیعی و صنعتی در برخی جوامع به منظور ارائه جلوه ای بهتر از خود نیز می تواند در برانگیختگی جنسی موثر باشد. بسیاری از افراد برای افزایش جذابیت جنسی خود علاوه بر پوشیدن لباس هایی که جذاب تر هستند، از عطرهای مختلف برای جذاب تر نمودن خود استفاده می کنند، بعلاوه بسیاری از افراد به هنگام داشتن فعالیت جنسی سعی می کنند شرایط را به گونه ای مهیا سازند که بوی خوبی داشته باشند و در رابطه خود لذت بیشتری کسب کنند به همین منظور و البته رعایت مسائل بهداشتی است که بسیاری از افراد قبل از رابطه جنسی استحمام می کنند و خود و فضای مورد نظر معطر می کنند. تمامی این فعالیت ها نشان دهنده اهیمت حس بویایی در تحریک و برانگیختگی جنسی است.

چشایی از جمله حواس مهم دیگر ماست که البته نقش به مراتب کم رنگ تری نسبت به سایر حواس در برانگیختگی جنسی ایفا می کند. شکی نیست که حس چشایی حین فعالیت جنسی و به هنگام بوسیدن و رابطه جنسی نقش مهمی در برانگیختگی و فعالیت جنسی ما ایفا می کند، این مساله هم بر برانگیختگی ما تاثیر می گذارد و هم باعث برانگیختگی جنسی همسر مان می گردد. این تاثیر البته می تواند مثبت یا منفی باشد، در برخی موارد ممکن است که مزه های نامطبوعی را تجربه کنیم و همین مساله باعث شود فرد احساسی منفی نسبت به فعالیت جنسی و حتی همسر خود پیدا کند.

آخرین حسی که مورد بررسی قرار می گیرد شنوایی است که می تواند نقش مهمی در برانگیختگی جنسی ما داشته باشد. برای بسیاری از ما لحن و آهنگ صدا، در برقراری ارتباط موثر است. شنیدن صداهایی موزون ما را به وجد می اورد و برعکس شنیدن صداهای دلخراش ما را می آزارد. جدای از لحن و اهنگ، نوع کلماتی که می شنویم نیز در تمایل یا عدم تمایل ما به رابطه موثر هستند. برخی کلمات و جملات برای برخی شهوانی، عاشقانه و تحریک کننده است و برخی جملات دیگر زننده و نامطلوب، در عین حال همین کلمات و جملات می تواند برای فردی دیگر معنایی متفاوت به همراه داشته باشد. برخی دوست دارند به هنگام رابطه زناشویی با یکدیگر صحبت داشته باشند و برخی دیگر دوست دارند در سکوت رابطه جنسی داشته باشند. برخی دوست دارند که حین فعالیت جنسی همسرشان بگوید که چه چیزی دوست دارد تا طرف مقابل برایش انجام دهد و برخی دیگر نه همه این ها نشان دهند اهمیت حس شنوایی در روابط جنسی و برانگیختگی است. این مساله البته در دو جنس نیز متفاوت است، بسیاری از مردان سکوت در رابطه جنسی را دوست دارند و ترجیح می دهند ساکت بمانند در حالیکه زنان از ساکت بودن اکراه دارند و معتقدند که در فعالیت جنسی باید صدا نقش داشته باشد، گفتن جملات عاشقانه و … . به هر حال صرفنظر از مساله برانگیختگی جنسی، صحبت کردن در طول رابطه زناشویی می تواند کمک کننده باشد، زیرا باعث می شود زوجین بتوانند اطلاعات مهمی در مورد نحوه رفتار جنسی مطلوبشان به یکدیگر بگویند.

تا این جای کار برخی عوامل موثر در برانگیختگی جنسی صحبت شد. در مباحث بعدی سایر عوامل موثر بر برانگیختگی جنسی مورد بحث قرارخواهند گرفت، به بررسی چرخه پاسخ های جنسی و تفاوت های زن و مرد در این ارتباط خواهیم پرداخت.